A. N. Valiyev, B. R. Haqberdiyev, N. X. Gulomova, Z. A. Boboyeva

9.1-rasm
Y ig ‘ma birlikning yig‘ish chizmasini tuzish. Chizmalarda buyum 
tarkibiy qismlariga vaziyat raqamlarini q o ‘yish.
Standartga muvofiq 
y ig 4 ish chizmalarida buyum tarkibiga kiruvchi barcha detallar vaziyat 
(pozitsiya) tartib raqami bilan belgilanadi. Vaziyat raqamlari buyum y ig ‘ ish 
chizmasining spetsifikatsiyasida ko‘ rsatilgan vaziyat raqamlariga mos 
ravishda qo‘ yiladi. Buyum tarkibiga kiruvchi y ig ‘ ish birliklari (masalan, 
yumalash podshipniklari, salniklar va shu kabilar) bitta vaziyat sifatida 
belgilanadi.
Buyum tarkibiy qismlarining vaziyat raqamlari chizma konturi 
tashqarisida chiqarish chiziqlari orqali ko‘ rsatiladi. Bu chiziqning bir uchi 
detal yoki yig ‘ ish birligining ko‘ rinadigan tasvirida, qirqimi yoki kesimida 
nuqta bilan, ikkinchi uchi esa tokcha chizig‘ i bilan chegaralanadi (9.2- 
rasm).
236

---

Buyum tarkibida yupqa detallar mavjud bo‘ lsa, vaziyat raqamlarini 
ko'rsatuvchi chiqarish chizig‘ ining bir uchida nuqta o ‘ miga ko‘ rsatkich 
strclka chiziladi (9.2-rasm, vaz.7).
9 .2 -rasm
Vaziyat raqamlari buyumning asosiy ko‘ rinishlarida uning tarkibiy 
qismlari yaqqol ko'rinadigan tasvirlari, qirqimlari va kesimlariga qo‘ yiladi. 
Vaziyat raqamlari chizmaning konturi tashqarisida, chizmaning asosiy
237

---

yozuviga parallel holda ulami qator yoki ustun qilib guruhlab, iloji boricha 
bir chiziqqa joylashtiriladi.
Buyum tarkibiga kiruvchi har bir detal yoki yig‘ish birligi uchun 
vaziyat raqami faqat bir marta qo‘yiladi. Vaziyat raqamlarini ko‘rsatuvchi 
chiqarish chiziqlari o‘zaro kesishmasligi, shtrixlash chiziqlariga parallel 
bo‘lmasligi, buyum tarkibiy qismlarining tasvirlari va o‘lcham chiziqlarini 
mumkin qadar kesib o‘tmasligi lozim.
Tokcha chizig‘i va chiqarish chizig‘ining qalinligi bir xil bo‘lib, 
ingichka tutash chiziq bilan tasvirlanadi. Vaziyat raqamlari shrifti bitta 
chizmada tatbiq qilingan o ‘lcham sonlaridan bir raqamga katta bo‘lgan 
shriftlarda yoziladi. Masalan, chizmadagi o‘lchamlar №3,5 raqamdagi 
shriftda yozilgan bo‘lsa, vaziyat raqamlari 5 raqamdagi shriftda yoziladi.
Quyidagi hollarda chiqarish chiziqlarini umumiy bitta qilib chiqarish 
ma’qul hisoblanadi.
1.