A. N. Valiyev, B. R. Haqberdiyev, N. X. Gulomova, Z. A. Boboyeva

Y uzalarning g ‘adir-budurliklarini belgilash. 
Yuzaning g ‘adir- 
budurligi belgisining strukturasi 1.3-rasm, 
a
da ko'rsatilgan.
Chizm alarda yuzalarning g ‘adir-budurlik belgilari m azkur chizm a 
b o ‘yicha bajarilad igan (konstruksiyasi b o ‘yicha g ‘adir-budurliklari 
nazarda tutilmagan yuzalardan tashqari) barcha yuzalarga qo‘yiladi.
Yuzaga ishlov berish turi 
va boshqa qo'shimcha 
ko'rsafmatar
15

---

Chizmalarda yuzalarning g ‘adir-budurligi belgilanganda, 1.3-rasm, 
b
da tasvirlangan belgilardan bin qo‘llaniladi.
Yuzalarning g ‘adir-budurligi faqat param etrlarning qiym ati bilan 
b elgilanganda tokchasiz belgi q o ‘yiladi. B elgilardagi 
H
balandlik 
chizmada qo‘llanilgan o ‘lcham sonlar balandligiga 
(H
ning balandligi 1,5 
... 
Vi)
taxminan teng bo‘ladi. Belgilami bajarishda qo‘llanilgan chiziqning 
qalinligi chizm adagi asosiy kontur chiziqlar qalinligining taxm inan 
yarmiga teng.
Yuzalarning g ‘adir-budurligi belgisini chizmalarda qo‘yish qoidalari 
standart shaklda belgilangan. Konstruktor tomonidan detal yuzasiga ishlov 
berish turi ko‘rsatilmagan bo‘lsa, 1.3-rasm, 
b
dagi 1-belgi qo‘yiladi.
Y uzalarning g ‘adir-budurligi m etall qatlam ini qirish, frezalash, 
parmalash, jilvirlash va shunga o ‘xshash ishlov berish bilan hosil qilinsa,
1.3-rasm, 
b
dagi 2-belgi qo‘yiladi.
Y uzalarning g ‘adir-budurligi m etall qatlam ini olm asdan quyish, 
b o lg ‘alash, shtam plash, protochkalash, tortish kabi ishlov berish yoki 
yetkazib beriladigan holatida saqlanib qoladigan yuzani belgilash uchun
1.2-rasm, 
b
dagi 3-belgi tatbiq qilinadi. Shuningdek, bu belgi bilan mazkur 
chizma bo ‘yicha detaining ishlov berilmaydigan yuzalari ham belgilanadi. 
Shu belgi bilan belgilangan yuzalarning h olati tegishli standartlar 
talablariga yoki texnikaviy shartlarga javob beradigan bo‘lishi kerak.
0 ‘zDSt 2789:98 ga muvofiq, yuzalarning g ‘adir-budurlik parametrlari 
belgilanganda param etr sonli qiymati belgisiz, boshqa param etrlarning 
sonli qiymatlari esa tegishli belgidan keyin keltiriladi: Masalan: 0,8; 
Rmax
12,5; 
S
1,25; 
t
60 ; 510,032; 
R
25 va hokazo.
7 
7 
m 
7 
7 
4 0
7 
7 
7
ch
G 'adir-budurlik param etrlarini diapazon qiym atlari k o ‘rsatilganda 
yuzaning g ‘adir-budurligi belgisida param etr qiym atlari ikki qatorga 
joylashtirilib k o ‘rsatiladi, masalan:
1,25 0,100 0,63 60
0,80 0,040 0,20 40 va shunga o ‘xshashlar.
G ‘adir-budurliklar bunday k o ‘rsatilganda parametrlarning dag'alroq 
qiymati yuqori qatorda yozilishi kerak.
Yuza g ‘adir-budurligining nom inal qiym ati 0 ‘zDSt 2789:98 ga 
muvofiq chekli chetga chiqish bilan ko ‘rsatiladi, masalan:
1 ±25 o/o; 
R
50 
- 5 1,60 +20%; 
80 ±30 %
7 
z
-1 0
%’ 
m 
’ 
7
50
16

---

G ‘adir-budurlikning ikki va undan ortiq parametrlari yuzaning g ‘adir- 
budurlik belgisida k o ‘rsatilganda yuqoridan pastga quyidagi tartibda 
yoziladi (1.4-rasm, 
a),
ya’ni, g ‘adir-budurliklar balandligi 
Ra,
profilning 
g ‘adir-budurlik qadami 
Sm,
so‘ngra profilning nisbiy tayanch uzunligi 
tr.
A gar g ‘ad ir-b u d u rlik
R a
va 
R ?
p aram etrlarn i k o ‘rsa tish bilan 
c h eg ara la n sa , b a z a u z u n lig i y u zan in g g ‘a d ir-b u d u rlik b e lg isid a
ko ‘rsatilmaydi. Bu param etrni aniqlash 0 ‘zDSt 2789:98 da keltirilgan 
g ‘adir-budurlik klasslari xarakteristikasi jadvalidagi bazaviy uzunlik 
qiymati parametrlariga mos b o ‘lishi kerak.
Xromtansin 
YaltiratH sin
,v
w w w w s w ^