1 Abdurauf Fitrat 1884-yilda Buxoroda tug'ilgan. Boshlang'ich ma’lumotni diniy
maktabda olgan. Mirarab madrasasida o'qigan. 1909— 1913-yillarda Turkiyaning
Istanbul shahrida saboq olgan. 1917-yildan e ’tiboran yosh buxoroliklar partiyasi
markaziy qo'mitasining sarkotibi bo'lgan. 1921-yilda Buxoroga kelgan. 1923— 1924-
yillarda Moskvadagi Sharq tillari institutida ilmiy xodim bo'lib ishlagan. Shu
yillarda professorlik unvoniga ega bo'lgan. Moskvadan qaytgach, Buxoro, Samar
qand, Toshkent universitetlarida dars bergan. O'zbekiston Davlat ilmiy tadqiqot
institutida, Til va adabiyot institutida, O'zbekiston Fanlar akademiyasida ishla
gan. 1938-yilda millatchi, xalq dushmani deb sho'ro hokimiyati tomonidan otib
o ‘ldirilgan.
olijanob vazifani davlat tizimini isloh qilish, uni qayta qurish
orqali amalga oshirish mumkin, deb o'ylardilar. Xususan, yosh
buxoroliklar jamiyat hayotini insonparvarlashtirishning eng muhim
sharti davlatni isloh qilish deb bilardilar. Shuning uchun ham,
yosh buxoroliklar Buxoro amiri Sayid Olimxonni davlatni is
loh qilish, uni qayta qurishga chaqirdilar.
Abdurauf Fitratning fikriga ko'ra, davlat tizimini isloh qi
lish uchun, eng aw alo, fuqarolar ongi va faoliyatiga mus
tahkam o'm ashib olgan mol-dunyoga hirs qo'yish, uning cho'risi
bo'lish kayfiyatlariga zarba berish zarur. Foyda ketidan quvish
psixologiyasining salbiy oqibatlarini fosh etish darkor. Bunday
holatni uning 1920-yilda yozgan «Chin sevish» asaridan darhol
bilib olish mumkin. Ushbu asarda mol-dunyo to'plashga hirs
qo'yish, pul-u oltinga sajda qilishning ortib borishi bilan odam -
larda mehr-oqibat kamayib borayotganligi badiiy bo'yoqlar yor
damida tasvirlab berilgan.
Abdurauf Fitrat davlat tizimini isloh qilish, uni qayta qu
rish jarayonini jadallashtirmoq uchun fuqarolarda mustaqil fikr
lash malakalarini shakllantirish lozim, deb hisoblaydi. Bunday
g'oya uning «Shaytonning Tangriga isyoni» (1924) dramasida o'z
ifodasini topadi. Shuning uchun ham ushbu she’riy dramani
olmon tiliga taijima qilgan, uni alohida risola qilib chop etilgan
professor Ingeborg Boldauf asarni ekzistensializmning nam una-
si, deb baholaydi. Xozirgi zamonning fitratshunos o'zbek tad-
qiqotchilari (masalan, N .To'raqulov) ushbu asarni Dantening
«Ilohiy komediya»siga tenglashtirmoqdalar.
Shunday qilib, XX asrning ikkinchi yarmida O 'rta Osiyoda
shakllangan m a’rifatparvarlik, XX asrning boshida asta-sekin rivoj
lanib, yirik ijtimoiy-siyosiy, m adaniy-m a’rifiy harakatga aylandi.
Jadidchilik harakatining g'oyaviy-nazariy asoslarini jadidizm tashkil
etar edi. Jadidizm o'tgan asrning boshida milliy-ozodlik, milliy-
istiqlolga chorlovchi yirik g'oyaviy-nazariy qarashlar va uni amalga
oshirish yo'llari, uslublari va usullarini o'zida mujassamlashtir-
gan yaxlit t a ’lim ot darajasiga k o 'ta rild i. Ushbu q u d ratli
ta ’limotning asosiy maqsadi — inson taqdiri edi. Turkiston
fuqarolarini zulm va zo'rlikdan, ijtimoiy adolatsizlik va tengsiz-
likdan, m adaniy-m a’naviy tanazzuldan, C hor Rossiyasining
kolonial istibdodidan qutqarish, ozod-farovon hayot qurish,
boshqacha aytganimizda, insonparvar, demokratik jamiyat qurishga
qaratilgan edi.
Download Do'stlaringiz bilan baham: |