A n V a r c h o r iy e V

0 ‘zbekistonda ijtimoiy-falsafiy fikrlar tarixidan. Toshkent, 1995, 91 —97-
betlar.
2 Ahmad Yugnakiyning «Hibatul haqoyiq» asari Turkiyada (1915—1916, 1951-
yillarda), Toshkentda (1971, 1972, 1987-yillarda), Pekinda (1980-yilda), Alma-
tida ( 1984-yilda) nashr qilingan.
3 
Ahmad Yugnakiy.
Hibatul haqoyiq. («Haqiqatlar sovg‘asi»). Qadimiy hikmatlar.
Toshkent, 1987, 417-bet.
4 0 ‘sha asar, 418-bet.

---

Inson m a’naviy madaniyatining asosiy mezoni boylik, pul, 
zebu-ziynat, deb biluvchi kishilarni Ahmad Yugnakiy qattiq 
qoralaydi. Uning tushuntirishicha, inson m a’naviy m adaniyati­
ning asosida axloqiy yetuklik yotmog‘i lozim. Axloqiy yetuklik- 
ning eng muhim alomati halollik va haqgo‘ylikdir. Halollik va 
haqgo‘yhksiz insonning barcha axloqiy fazilatlari o ‘z qadr-qim - 
matini yo‘qotadi. Halollik haqgo‘ylik, kamtarlik va kamsuqumlilik 
bilan uyg‘unlashsa inson axloqiy kamoloti yanada yuksaklikka 
ko‘tariladi. Kamsuqumlilik, kamtarlik insonni ulug‘laydi, ger- 
dayish, kalondimog‘lik uni tubanlashtiradi.
Ahmad Yugnakiyning fikricha, insonning eng muhim xu­
susiyatlaridan biri — izzat-hurmat qozonishga intilishidir. Inson 
izzat-hurm atni faqat halol mehnat qilish yordamida, bilim don- 
lik va yuksak aql madaniyati vositasi bilan qo‘lga kiritishi m um ­
kin, deb hisoblaydi. El, yurt e’tiboriga, izzat-hurmatiga sazovor 
b o ‘lgan kishi hech qachon mag‘rurlanmasligi, kekkaymasligi 
zarur. Kekkayish, g‘o‘ddayish, har qanday buyuk kishining ham 
burdini ketkizadi1, deb pand-u nasihat qiladi.
Buyuk 
fiq h sh u n o s, 
m usulm on 
o lim i 
B u rh o n id d in
Marg‘inoniyning2 fikriga ko‘ra, inson chinakam inson darajasiga 
ko‘tarilm og‘i uchun unga ikki buyuk qudrat: yuksak m a’naviyat 
va adolat qanot bo‘lmog‘i darkor. Ana shunday metodologik po- 
zitsiyada turgan mutafakkir m a’naviyat va adolat mezonlarini 
ishlab chiqishga harakat qildi. O'zining ellik yetti kitobdan ibo­
rat «Hidoya» («To‘g‘ri yo‘l») asarida kishilarni ijtimoiy adolat 
tomon boshlashga urindi. Umuminsoniy adolat tamoyillariga asos­
lanib, fuqarolarni musulmon axloqiy-huquqiy mezonlari asosida 
yashashga chaqirdi, o‘zgalaming mol-u mulklariga ko‘z olaytir-