A n V a r c h o r iy e V

1 
(Jvatov U.
Mahmud az-Zamaxshariy. Toshkent, 1995.
2 
Abu-l-Qosim Mahmud az-Zamaxshariy.
Nozik iboralar.Toshkent, 1992. 49—63-
betlar.
3 0 ‘sha asar, 59, 74-betlar.

---

lardan biri ekanligini ta ’kidlab, odamlarning xotirasi eng kuch- 
lisi, ularning ichidagi eng unutuvchisidir, ko‘ngillarning eng 
yumshog‘i, salobatliligi-yu shafqatlisidir, deydi. O 'z navbatida, 
nodon kishilar haqida so'zlab, ahmoq kishi bamisoli tumov 
kishi gulning hidini sezmaganidek, hikmat lazzatini bilmaydi, 
deb ta ’kidlaydi1.
Adab-axloqli kishi, Zamaxshariyning yozishicha, ham isha 
to'g'ri so'zlash, ya’ni to'g'ri so'zli bo'lishi darkor. T o'g'ri so'zli 
odamlar soni qancha ko'p bo'lsa jamiyat turli nopokliklardan 
shuncha tez tozalanadi. Chunki to'g'ri va haq yo'ldan yurgan 
kishining yurishi arslon yurishidan ko'ra ham mahobatliroqdir 
(haybatliroqdir). Qayerda to'g'ri so'zli odamlarning fikr-m ulo- 
hazalari inobatga olinmasa, haqiqatni tinglashdan quloqlar to'sib 
qo'yilgan, mulohaza-yu zehnlar tadbir-u tafakkurdan ajratilgan 
bo'lsa, o'sha yerda shaxs bilan jamiyat orasidagi ziddiyatlar 
borgan sari kuchayib boraveradi, inson kamoloti uchun zarur 
bo'lgan ijtimoiy shart-sharoitlar zaiflashaveradi2.
XI asrning talantli shoiri va mutafakkiri Yusuf Xos Hojib,3 
inson kamoloti jam iyat bilan bevosita bog'liq ekanligini isbot- 
lashga urindi. Inson faqat jamiyatda, boshqa kishilar bilan bo'lgan 
muloqotda, turli munosabatlar, ijtimoiy foydali mehnatga .ish­
tirok etish jarayonida kamolotga yetadi, degan fikrni bayon qiladi. 
Jamiyatni harakatga keltiruvchi kuch — mehnatkashlar (de- 
hqonlar, hunarm andlar, chorvadorlar) ekanligini alohida qayd 
etadi. Jamiyatni boshqarishda yurtboshilar, hokimlar, beklaming 
adolatli bo'lishi hal qiluvchi ahamiyatga ega ekanligini dalillab 
berdi. Ayniqsa, hokimlar bilan tobelar orasidagi turli munosa-