A n V a r c h o r iy e V

Qarang: 
Umar Hayyom.
Ruboiylar. Toshkent, 1991, 85-bet.
Qarang: 0 ‘sha asar, 112-bet.
Qarang: 0 ‘sha asar, 99-bet.
Qarang: 0 ‘sha asar, 107-bet.

---

Arm on ila umrim ayladim barbod,
Umrimda birott kun bo ‘lolm adim shod.
Q o'rqam enki umrim bermas om onlik,
A dolat istab men do d etarm en, d o d J
0 ‘rta asrning mashhur tabiatshunos olimi, faylasufi Um ar 
Hayyom borliqning turli shakllari orasidagi o'zaro aloqadorlik 
qonunlarini ochib berishga munosib hissa qo‘shdi. Borliqning 
shakllari doimo o ‘zgarishda, bir ko‘rinishdan boshqa ko‘rinishga 
o ‘tib turishini har tom onlam a asoslab berdi. Lekin inson 
borlig'ining o ‘ziga xos xususiyatlarini aniqlash o ‘ta murakkab, 
hali unda bilinishi zarur bo‘lgan muam m olar bisyor ekanligini 
ko‘rib, taajjubdan, hayratdan yoqa ushlaydi. Borliqning turli 
shakllari orasidagi o ‘zaro aloqadorlik qonunlarini yaratishda aql 
imkoniyatlarini (ratsionalizm) har tom onlam a ulug‘lagan allo- 
ma, inson borlig'idagi muammolar, qusurlarni bartaraf etishda 
aql imkoniyatlari zaiflik qilishini ilg‘ab oldi.
Umar Hayyomning fikriga muvofiq, inson bilimi, ilmi bi­
lan emas, balki o'zining ahd-u vafosi, so‘zi bilan ishining 
birligi, sadoqati, lafzining halolligi bilan ulug‘
Faqat ilm bilan balandm as odam ,
A h d -u vafo bilan ba land-past odam.
S o ‘zi bilan ishi bir kelsa agar
H ar narsadan baland, m uqaddas odam .2
Mutafakkirning e ’tirof etishicha, zamon tashvishlarga, sitam- 
larga, g‘am -g‘ussalarga, armonlarga to'la bo'lgan bir sharoitda 
aqldan foyda yo'q, bunday holatda aqlsiz kishiga jahon unum ­
dor bo'ladi. Shuning uchun menga aqlim dan benasib qiladigan 
(irratsionalizm) narsani bering, zora zam on menga ham roh 
bo'lsa:
Bu zam on aqldan fo y d a y o 'q zinhor,
A qlsiz kishiga ja h o n unumdor.
Aqlim ni olguvchi narsani keltir,
S h u n d a zora zam on m enga b o ‘lgay yo r.3
Umar Hayyomning ta ’kidlashicha, insonni bir lahza bo'lsa