A n V a r c h o r iy e V

Qarang: 
Farididdin Attor.
Tavhid asrori (Attor falsafasi). Uohiynoma. Toshkent,
1994, 84-bet.
2 
Qarang: 
Farididdin Attor.
Tavhid asrori (Attor falsafasi). Ilohiynoma.Toshkent,
1994, 89-bet.

---

Ishq-muhabbat, vafo va jafo muammolarini ta ’riflashda nafaqat 
Sharq, balki G ‘arbda ham mashhur bo‘lgan «G ‘azal mulkining 
payg‘ambari» darajasiga ko‘tarilgan musulmon mutafakkirlardan 
biri — Sa’diy Sheroziy edi1.
Sa’diy Sheroziy asarlarida oshiqlaming chinakam ishq-mu- 
habbati, m a’shuqlarning sadoqatli vafosi yuksak badiiylik bilan 
tasvirlandi. Uning fikriga ko‘ra, chinakam ishq-m uhabbatni, 
vafo-yu sadoqatni, o'tkinchi — oniy, ho-yu havasdan farqlay 
bilish darkor. Bunday tendensiyani shoirning «Bo‘ston» (1257), 
«Guliston» (1258) asarlarini o‘qigan kishi darrov ilg'ab oladi2.
Sa’diy Sheroziyning fikriga ko‘ra, inson taqdirini ishq-m u- 
habbatdan tashqarida tasaw u r qilib bo‘lmaydi. Bunday olijanob 
tuyg‘u insonning barcha ajdodlari va avlodlarini o'zida qamrab 
olgan. Xuddi shuning uchun ham ushbu olijanob tuyg‘u aj- 
dodlarim izdan meros bo‘lib qolganligi rost. Turgan gapki, ishq 
rashk bilan yonma-yon turadi. Ishq — muhabbat va rashk haqida 
gapirganda ular orasidagi o ‘zaro aloqadorlik, o ‘zaro ta ’sirni 
unutmaslik darkor. Ishq bilan rashk orasidagi mutanosiblikni 
ta ’m inlashning b irdan-bir vositasi aqldir. Shoirning e ’tiro f 
etishicha, ishq aql yordamida boshqariladi. Agar ishqning in’on- 
ixtiyori aql qo'lida bo ‘lsa, unda ishqning mazm uni uzluksiz 
boyib boradi. Lekin aql-zakovat qancha qudratli b o ‘lmasin, 
ayrim hollarda ishq uni sindirib tashlashi ham mumkin. Xuddi 
shuning uchun ham, Sharqning buyuk shoiri, inson xulq- 
a tv o rid a , 
x a tti- h a r a k a tid a
ish q n in g
a q l-z a k o v a t 
bilan
uyg‘unlashuvi inson barkamolligidan dalolat beruvchi mezon, 
deb o‘ylaydi.