A n t ik d a V r fa L sa fa si

144 Y o T d o sh ev S., U sm o n o v М ., K arim ov R. Q adim gi va o ‘rta asr G ‘arbiy Y cvropa
fa lsa fa si. -Т .: Sharq, 2 0 0 3 . B .3 3 .
145 П ьер А д о .Ч т о такое античная ф и лософ и я? / П ер ев о д с ф ранцузкого
В .П .Г айдам ака. - М .: И здательство гум анитарной литературы , 1999. С .28.
146 А н тология м ировой ф и лософ и и. Т .1, 4 .1 . С .3 1 6 .
123

---

Falsafada
sofistlar inson, jam iyat, bilish m asalalariga e ’tibor 
qaratishgan. 
G noseologiyada ongli 
ravishda bir qancha muhim 
m asalalam i savol tarzida q o ‘yishgan: 1) Borliq to ‘g ‘risidagi fikr borliqqa 
qanday m unosabatda? 2) B izning tafakkurim iz borliqni bilishga qodirm i? 
Bu savollarga ular salbiy javob berishgan. Lekin, ular 
agnostitsizmi
pozitiv relyativizm bilan chegaralangan: 
haqiqatning nisbiyligini 
ta’kidlashgan.
Sofistlar fikricha, 
haqiqat
har bir odam uchun alohida, o ‘ziga xos 
tarzda mavjud. H aqiqat makon, zamon, vaziyatga ham da insonga 
bog‘liq. Demak, sofistlar obyektiv haqiqatni inkor qilganlar, uni 
subyektiv haqiqatdan iborat, deb hisoblashgan.
Sofistlar fizika bilan ham shug ‘ullanishgan. Ular tabiatan m avjud 
narsalam i paydo bo'ladigan narsalardan, tabiat qonunlarini jam iyat 
qonunlaridan farq qilishgan. Ilk bor ular insonni dunyoqarash borasidagi 
izlanishlar m arkaziga qo‘yishgan.
U lar relyativizm ni diniy dogm alar tahliliga ham yoyishgan. 
D ogm atizm avtoritetlarga m urojaat qilishni taqozo etadi. Sofistlar esa 
isbot qilishni talab etishadi. Shu sababli sofistlarda “haqiqat o 'zi 
qayerda?” degan savol paydo b o ‘lgan.
Sofistlarni kichik va katta guruhlarga b o ‘lish qabul qilingan. 
Protagar, Gorgiy, Gippiy, Prodik, A ntifont katta guruhga, Alkidam, 
Kritiy, K allikl kichik guruhga mansub.
Sofistlar katta guruhi vakillari yaxshi siyosatdon, huquqshunos 
b o ‘lganlar. M asalan, Protagor Janubiy Italiyaning Fursh K oloniyasida 
boshqaruvning dem okratik obrazini belgilab bergan qonunlarni yozgan.
Sofistlam ing kichik guruhi vakillari Likafron, Alkidam ant ijtimoiy 
tabaqalanish, dem okratiya masalalari bilan k o ‘proq shug‘ullanishgan. 
Quyida ulardan b a’zilarining qarashlari to ‘g‘risida to ‘xtalib o ‘tamiz.