A n t ik d a V r fa L sa fa si

‘ А р истотель. С оч. в 4 -х тт. Т.2 — М.: М ы сль, 1978. - С . 555.
143 П латон. С обр .соч . В 4 -х тт. Т. —М .: М ы сль, 1990. С .489.
122

---

B a’zan sofistlarni nigilistik dialektikani yaratishda ayblashadi144. 
Bu, bizningcha, unchalik to ‘g 'ri emas. Sofistlam ing tafakkurga xos 
mantiqiy 
ziddiyatlar m avjudligini 
k o ‘rsatishi 
m antiqning muhim 
m uam m olaridan birini qo Lyishga olib kelgan, bilishning dialektik 
tabiatga egaligini nam oyish etishgan. Sofistlar siyosiy faol fuqoralar 
b o ‘lib, 
bilim 
va 
m adaniyatni 
om m alashtirishga 
m uhim
hissa 
qo ‘shishgan. X ususan, ulam ing notiqlik san ’ati nazariyotchilari sifatida 
nutq mahorati qonun-qoidalarini ishlab chiqishdagi xizmatlari kattadir. 
Ularning diqqat m arkazida 
so 'z
bo‘lgan va so ‘z haqida fan yaratishgan. 
M antiq rivojida ham ulam ing alohida xizmatlari bor. Xususan, hali 
o ‘m atilm agan m antiq qonun-qoidalarini buzgani holda, ulam i ochishga 
turtki berganlar.
Ilk 
sofistlar 
m aktabi 
Sitsiliyada 
paydo 
bo‘ldi. 
A finada 
dem okratiyaning rivojlanishi, xalqaro aloqalam ing kuchayishi natijasida 
qator sofistlar - A bderlik Protagor, Elidalik Gitiy, Kesosdan Prodik, 
Leontindan Gorgiy va boshqalar yetishib chiqdilar.
Sofistlar faoliyatida ifodalangan m a’naviy harakatga bir vaqtning 
o ‘zida ham an’analam ing davom etishi, ham uning uzilishi deb qarash 
kerak. A n ’analam ing davom etishi shunda k o ‘rinadiki, sofistlar 
Parm enid, Eleylik Zenon, M eliss kabilarning argum entlash metodidan 
foydalanishgan; ularga o ‘xshab avvallari to ‘plangan barcha ilmiy va 
boshqa bilim lam i bir tizim ga keltirishga urinishgan. A n’analam ing 
uzilishi shunda nam oyon b o ‘ladiki, sofistlar, birinchidan, mavjud 
bilim lam i tanqid ostiga olishgani holda har biri tabiat va insonni 
to ‘qnashtirishga urinishadi; ikkinchidan, sofistlar faoliyatining bosh 
m aqsadi — yoshlarga jam iyat siyosiy hayotida faol ishtirok etishi uchun 
zarur bilim lam igina berish b o ‘lgan xolos145
A finada hukm dorlar sofistlarni yoqtirishmagan. Protagorni xudolar 
m avjudligiga shubha bilan qaragani uchun qam ab qo‘yishgan.
Falsafiy oqim sifatida sofistika turli xil qarashlarga ega vakillardan 
tashkil topgan. U lar uchun um um iy narsa tushunchalar, axloq va 
baholash normalari bo'yicha yakdilligi b o ‘lib, uni Protagor o ‘zining 
m ashhur fikrida ifoda etgan: “Inson barcha narsalam ing mezoni: 
m avjudlarini m avjud, mavjud emaslarini m avjud emas deb farqlaydi” 146.