Nutq madaniyati va notiqlik san’ati (2 soat) r e j a

9-ma`ruza mavzusi
NUTQ MADANIYATI VA NOTIQLIK
SAN’ATI (2 soat)
R e j a:
1.Ritorika tushunchasi
2.Ritorikaning predmeti, maqsad va vazifalari.
3.Ritorikaning ilk namoyandalari.
4.O’rta Osiyoda notiqlik san’ati.


Tayanch so’z va iboralar: ritorika, ritor, sofistlik, sofistlar ta’limoti, Protagor, Prodik, Korak, Perikl, Kleon, Demosfen, Mark Antoniy, Siseron, Koshifiy, maqtov va tanbeh nutqlari, siyosiy nutq, sud nutqi, nutq manbai, nutq maqsadi, nutq matni ustida ishlash.
1. Ritorika tushunchasi. Notiqlik san’ati ilmiy terminologiyada ritorika deb ham yuritiladi va bu termin qadimdan jonli so’z san’atining rasmiy nutq ko’rinishini ifodalab kelgan. Ayni paytda, ritorika so’zi notiqlik san’atining nazariy asoslari xaqidagi fan degan tushunchani ham antlatadi. Shuningdek, notiqlik san’atining nazariy asoslarini yorituvchi ilmiy-tadqiqot va metodik ishlar ham ritorika deyiladi. Demak, ritorika deganda ikki ma’no anglashiladi: ham notiqlik san’atining amaliy miqyosi, ham uning nazariyasiga oid ilmiy adabiyot. Ammo keyingi paytlarda bu termin ko’proq nazariy aspektda qo’llanmoqda. Shu nuqtai nazardan qaraganda, ritorikaning predmeti rasmiy jonli so’z san’ati jarayoni bo’lib, uning vazifasi mafkuraning muhim quroli bo’lgan notiqlik san’atining nazariy-metodik asoslarini ishlab chiqishdan iborat.
2. Ritorikaning predmeti, maqsad va vazifalari. Antik ritorika notiqlik san’atining uch turi:
-tantanali yoki epideyktik tur: 1. Maqtov nutqlari. 2. Tanbeh nutqlari.
-siyosiy yoki kengash nutqi: 1. Ishontirish nutqlari. 2. Fikridan qaytaruvchi nutqlar.
-sud notiqligi: 1. Ayblash nutqi. 2. Himoya nutqi.
Notiqlik san’atining uch manbai: -tabiiy iste’dod; -nazariy bilim; -amaliy mashqlar.
Notiqlikning uch maqsadi: -ishontirish; -rohatlantirish; -hayajonlantirish.
Nutq matni ustida ishlash jarayoni: -materialni topish (dalil); -materialni joylashtirish (nutq strukturasi); -so’zda bayon qilish, yozish (tg’rilik, yorqinlik, o’rinlilik, yuksaklik); -eslab qolish; -talqin etish.