A n t ik d a V r fa L sa fa si

161 C op leston F. H istory o f p h ilosop h y. V o l .l . —N e w Y ork -L on d on -T oron to-S yd n ey-
A u ck lan d , 2 0 0 3 . P .1 1 3 -1 1 5 .
162 Чанышев A .H . К урс лекций п о др ев н ей и ср едн евек ов ой ф и л ософ и и . —М.:
Вы сш ая ш кола, 19 9 1 .С .6 2 -7 0 .
141

---

bahs yuritish ustalari, notiqlik san’ati m uallim lari bo‘lishgan. M endem
tarafdorlari “n e’m at aqlda, o ‘tkir zehnda b o ‘ladi” 163, deb o ‘ylashgan. 
M egarliklar bilan shuhrat va n e’mat birligi masalasi bo‘yicha bir xil 
qarashga ega b o ‘lishsa-da, ular ta ’limotini yangi fikr-m ulohazalar bilan 
boyitishga m uvaffaq bo'lm aganlar.
3) 
K iniklar m aktabining asoschisi sofistlar m a’ruzalarini tinglagan, 
keyin esa Sokratga tarafiga o ‘tgan Antisfen (eram izdan avvalgi V 
asm ing ikkinchi yarmi - eram izdan avvalgi IV asrning birinchi yarm i) 
b o ‘lib, u Platonning aql bilan bilib olinadigan jism siz “turlar”, yoki 
“g ‘oyalar” to 'g 'risid ag i ta ’limotini keskin rad etadi. Antisfen shogirdlari 
qatorida Sinoplik Diogen (eram izdan avvalgi 323-yilda vafot etgan) bor. 
U axloqiy idel konsepsiyasini ilgari surib, uni izchil tarzda him oya 
qilgani bilan mashhur. Sinoplik Diogen ta ’limoti va am alga oshirgan 
ishlari Fivlik Krates va uning ayoli Gipparxiyallarni o ‘ziga rom qilgan. 
K iniklar etikasi eram izgacha b o ‘lgan III asrda ham o ‘z kuchini namoyish 
qilib turgan. Keyinchalik kiniklar maktabi stoitsizm bilan q o ‘shilib 
ketgan v a eram izning dastlabki ikki asrida o ‘zining bir qancha yorqin 
vakillarini yetishtirib chiqargan.
A ntisfen va uning izdoshlari nazariy qarashlari asosini um um iyning 
realligini inkor etish tashkil qilgan. Ular fikricha, faqat yakka predm etlar 
mavjud. Tushuncha predm etning nim a ekanligini, qanday m avjudligini 
tushuntiradi, xolos. Ana shuning uchun ham um um iy tushunchalam i 
predm etlarga nisbatan q o ‘llab b o ‘lmaydi. Zero, turli tushunchalam i 
mulohaza takibida birlashtirib ham, tushunchalarning o ‘zini ta ’riflab ham 
bo'lm aydi. Xuddi shuningdek, ziddiyatni ham aniqlab bo‘lmaydi, chunki 
har bir narsa to ‘g ‘risida faqat ot otdir, stol stoldir qabilidagi aynanlik 
m ulohazalarini bildirish mumkin. Platonning aql bilan bilib olinadigan 
“turlar” haqidagi ta ’limoti xato, chunki, umuman “tur”, yoki “g ‘oya”ni 
emas, faqat yakka predm etlarnigina idrok qilsa b o ‘ladi.
K iniklar etikasiga muvofiq, donolik inson qudrati yetm aydigan 
nazariy bilimga
ega b o ‘lishda emas, balki 
ne'maim
tushunishdadir. 
Haqiqiy n e ’m at har bir yakka shaxs mulki bo‘lishi mumkin, fazilatli, 
shavkatli hayotning maqsadi boylik ham, sog‘liq ham, va hatto, 
hayotning o ‘zi ham bo‘lishi mumkin emas (bu n e’m atlar inson q o ‘li 
ostida emas); u insonni qaram qilib q o ‘yadigan narsalardan, xususan, 
mulk, lazzat, odam lar orasida qabul qilingan sun’iy va shartli 
tushunchalardan voz kechishga tayanadigan 
osoyishtalikd
ir. Kiniklar 
boylikdan nafratlanishgan. Ulaning ta ’kidlashicha, kam bag‘allar o 'z