A n t ik d a V r fa L sa fa si

129 С ем уш кин A .B . Э м п едок л. -М .: М ысль, 1994. С .2 2 -2 3 .
130 C op leston F. H istory o f p h ilosop h y. V ol. 1. —N e w Y ork-I o n ilon -T oron to-S yd n ey-
A uckland, 2 0 0 3 . P.6 3 -6 4 .
112

---

yelkasiz sarson b o ‘lib yurgan, k o ‘zi peshonasiz dunyoni k o ‘rib
*
-,131
turgan...
Empedokl y orug‘lik katta, lekin c-hekli tezlikda tarqaladi degan 
gipotezani ham ilgari surgan.
ANAKSAGOR FALSAFASI
Anaksagor
(eram izdan avvalgi 500-428-yy.) Ioniyaning Klazomen 
shahrida tavalud topgan. Uni A fm aning birinchi taniqli faylasufi 
deyishadi. 
A fina 
quldorlik 
dem okratiyasining 
dohiysi 
Periklni 
A naksagorning o ‘quvchisi 
bo‘lgan deyishadi. K eyinchalik ushbu 
m unosabat 
faylasufga 
k o ‘plab 
k o ‘ngilsizliklar 
keltirgan, 
chunki 
eram izdan avvalgi 450-yilda u Periklning siyosiy raqiblari tomonidan 
sudga beriladi. Uni xudolarga bo‘lgan hurm atsizlikda ayblashadi. Ushbu 
ayblov, shubhasiz, A naksagor orqali Periklga zarba berish uchun to ‘qib 
chiqarilgan edi.Faqat Periklning aralashuvi tufayli u qamoq jazosidan 
qutulib qoladi. Diogen fikricha, A naksagorga ayb Fukidid tom onidan 
qo ‘yilgan, uni forsiylarga ham dard b o ‘lganligida ayblashgan. Suddan 
so ‘ng u Ioniyaga k o ‘chib ketadi va bu yerda u Milet koloniyasining 
Lam psak shahrida joylashdi. Ehtimol, aynan shu yerda u m aktab tashkil 
qilgan. Vafotidan so‘ng Lampsak shahari aholisi uning xotirasiga 
bag'ishlab 
bozor 
yaqinidagi 
m aydonga 
haykal 
o ‘matdi!ar. 
A naksagorning o ‘zi tomonidan vasiyat qilingan holda uning o ‘lgan kuni 
k o ‘p yillar davom ida maktab o ‘quvchilari uchun bayram sifatida 
nishonlangan.
Anaksagorning faqat “Tabiat haqida” asarining ayrim parchalarigina 
bizgacha yetib kelgan.
■‘Endem etikasi”da Aristotel yozadi: “Hikoya qilishlaricha, qiyin 
ahvolga tushib qolgan bir odam tu g ‘ilm aslikdan k o ‘ra tu g ‘ilishni yaxshi 
deb hisoblashi kerakmi, deb so ‘raganda, u osmonni va butun kosm osning 
tuzilishini idrok etish uchun, deb javob bergan” 132.
Anaksagor, xuddi Empedokl kabi, Parm enidning borliq hech 
qayerdan paydo bo‘lmaydi va hech qayerga y o ‘qolm aydi, chunki u 
o ’zgarmasdir, degan fikrini m a’qullagan. B iroq u Em pedoklning 
dastlabki zarralar to ‘rt unsur - yer, suv, havo va olovga mos keladi, 
degan fikriga qo‘shgilmagan.
Anaksagor sifatiga ko‘ra yaxlit holidagi m avjudligi bilan o ‘xshash 
bo ‘lgan qism lar (zarralar)ni hech nimadan chiqib kelm aydigan dastlabki