A. N. Samadov, O. S. Jumanov

Rezavor  mevalar.  Rezavor  mevalar  madaniy  va  yovvoyi  turlarga 
bo„linadi.  Madaniy  rezavorlarga  bog„  va  mevazorlarda  o„stiriladigan 
uzum, krijovnik, smorodina, zemlyanika, qulupnay, malina kiradi. yovvoyi 
o„simliklardan klyukva, brusnika, maymunjon va chernikalarning iste‟mol 
qiymati 
eng 
yuqori 
hisoblanadi. 
Bunday 
mevalarni 
matlubot 
kooperatsiyasi tashkilotlari qayta ishlash sanoati uchun tayyorlab beradi.  
Rezavor  mevalar  to„yimli  va  yuqori  ta‟mlilik  xususiyatlariga  ega. 
Ularning  tarkibida  oson  hazm  bo„ladigan  qand,  organik  kislotalar, 
vitaminlar,  mineral  moddalar  bor.  Uzum,  qora  smorodina,  malina, 
chernika singari rezavor mevalar shifobaxsh xususiyatga ega.  
Uzum  ishlatilishiga  qarab,  xo„raki,  mayizbop  va  vinobop  xillarga 
bo„linadi. Xo„raki navlarning ta‟mi yaxshi, unda 15 dan 20% gacha qand 
(asosan,  glyukoza)  va  0,7%  kislota  bor.  Mayizbop  navda  kamida  20% 
qand  va  xo„raki  navdagiga  nisbatan  xiyla  kamroq  kislota  bo„ladi.  Keng 

---

71 
 
tarqalgan xo„raki navlarga shasla, shabash, Asma chyornaya, Aleksandriya 
muskati,  Xusayni,  Nimrang,  Chaush  va  boshqalar  kiradi.  Bu  nav 
uzumlarning mevasi yirik yoki o„rtacha kattalikda, po„sti yupqa, mayin va 
eti sersuv bo„ladi. Sifatiga ko„ra uzum 1-va 2-navlarga bo„linadi. Xo„raki 
uzum boshi bo„liq, yaxshi pishgan, bandi mahkam, zaxa emagan va kasal 
tegmagan mevali shingillardan iborat bo„lishi lozim.  
Krijovnikning  mevasi  yumaloq  yoki  cho„ziqroq  shaklda  bo„ladi, 
po„sti yashil yoki kip-qizil, rangli, silliq yoki tukli. Eti sersuv, nordon va 
xushbo„y, unda 8-10% qand, 1,5-2,5% kislota, ko„pgina pektin moddalari 
va  S  vitamini  bor.  Krijovnikdan  murabbo,  jele  qaynatiladi.  Undan  vino, 
marinad  tayyorlash  va  boshqa  maqsadlarda  ham  foydalaniladi. 
Bochyonochniy,  Butilochniy,  Avenarius,  Zelyoniy,  Industriya  deb 
ataladigan  krijovniklar  eng  yaxshi  navlardir.  Savdoga  chiqariladigan 
krijovnik  mevasi  toza,  quruq,  yirikligi,  shakli  va  rangi  bir  xil,  hasharot 
tegmagan va kasallanmagan, dimiqmagan va chirimagan bo„lishi lozim.  
Smorodina  uch  turli  bo„ladi:  qora,  qizil  va  oq,  qora  smorodina 
boshqalarga  ko„ra  mazali  va  eyimlikdir.  Unda  6-7%  qand,  2-3%  kislota, 
0,7%  gacha  pektin  modda  va  ko„p  miqdorda  S  va  R  vitaminlari  bo„ladi. 
Smorodinadan  qandolat  ishlab  chiqarishida,  sharbat,  sirop,  nastoyka 
tayyorlash 
va 
boshqa 
maqsadlarda 
keng 
foydalaniladi. 
Qora 
smorodinaning  mevasi  yumaloq,  ovalsimon  va  yalpoq  shaklda  bo„ladi; 
yirik-maydaligi  jihatidan,  yirik,  o„rta  va  mayda,  ta‟mi  nordon  yoki 
achchiq-chuchuk;  pishish  vaqtiga  ko„ra:  chillaki,  o„rta  va  kechki  xillarga 
bo„linadi.  Liya  plodorodniy  va  Boskopskiy  velikan  qora  smorodinaning 
eng yaxshi navlaridir.  
Qora  smorodina  bandli  va  bandsiz  holda  savdoga  chiqariladi. 
Mevasi yangi, toza, quruq, yaxshi pishgan, bir tusli, zaxa emagan, hasharot 
tegmagan, kasallanmagan va mog„orlamagan, chirimagan va dimiqmagan, 
yot ta‟m va hiddan holi bo„lishi lozim.  
Qulupnay  kam  tarqalgan,  kam  hosil,  parvarish  talab  rezavor 
mevadir.  Qulupnay  mevasi  mayda,  konussimon  shaklda,  bir  tomoni  oq, 
ikkinchi tomoni esa to„q qizil; kosachasidan ajralishi qiyin, o„tkir xushbo„y 
va  ta‟mi  ham  juda  yaxshi  bo„ladi.  Unda  4-6%  qand,  1-1,8%  kislota  va 

---

72 
 
boshqa  moddalar  bo„ladi.  Qulupnay  tabiiyligicha  va  qayta  ishlagan  holda 
iste‟mol  qilinadi.  Uzoq  saqlanmaydi,  shu  sababli  tez  iste‟molga 
chiqariladi.  
Malina  bog„da  o„sadigan  va  yovvoyi  turlarga  bo„linadi.  Bog„da 
o„sadigan  malinaning  mevasi  yirik,  o„rta  va  mayda,  xilma-xil  (yumaloq, 
ovalsimon,  konussimon,  cho„ziqroq)  shaklda,  to„q  qizil  yoki  sariq  rangli 
bo„ladi. Malinada 5-8% qand, 1-2% kislota, xiyla ko„p miqdorda mineral 
modda  va  vitaminlar  bo„ladi.  U  tabiiy  holida  iste‟mol  qilinadi  hamda 
undan  murabbo,  jem,  jele,  sharbat,  sirop,  nastoyka,  nalivka,  likyor 
tayyorlanadi. Voljanka, Usanka va boshqalar eng yaxshi navlaridir.  
Maymunjon issiqsevar o„simlik bo„lganligi sababli janubiy rayonlar 
va  Povoljeda  o„sadi.  Mevasi  qora  rangli  bo„lib,  unda  3%  dan  4%  gacha 
qand,  2%  dan  ortiq  organik  kislotalar,  oshlovchi  va  pektin  moddalar  bor. 
Maymunjon  tabiiyligicha,  murabbo,  sharbat,  likyor-aroq  mahsulotlari 
tayyorlashda  ham  ishlatiladi.  Maymunjonning  madaniy  navlaridan  I.  V. 
Michurin  etishtirgan  Texas  navi  ma‟lum.  Uning  mevasi  juda  yirik,  to„q 
qizil,  cho„ziqroq  konussimon  shaklli,  sersuv,  nordon  ta‟mli.  Qayta  ishlab 
va  tabiiyligicha  ham  iste‟mol  qilaverish  mumkin.  Rezavor  mevalarning 
(uzumdan  tashqari)  sifatiga  quyidagi  talablar  qo„yiladi:  yirik-maydaligi, 
shakli va rangi, bir xil, yangi toza, zaxa emagan va kasallanmagan bo„lishi 
shart. Yaxshi pishmagan va o„ta pishib ketgan, ezilgan, shakli va rangi har 
xil bo„lgan mevalar standart bo„yicha tartibga solinadi.