A. N. Samadov, O. S. Jumanov

 
4 . 2 .   Y a n g i   s a b z a v o t l a r ,   u l a r n i n g   a s s o r t i m e n t i    
v a  s i fa ti g a  q o ‗y i l a d i g a n  ta l a b l a r  
 
Sabzavotchilik  qishloq  xo„jaligining  eng  muhim  tarmoqlaridan 
biridir. 
Savbazavot 
maydonlari 
yildan-yilga 
kengayib, 
sabzavot 
ekinlarining  hosildorligi  ortmoqda,  kartoshka  va  sabzavotlarning  yalpi 
hosili  ko„payib  bormoqda.  Iste‟mol  mahsuloti  sifatida  sabzavotning  roli 
juda muhimdir. Sabzavotlar tarkibida uglevod, mineral moddalar, organik 
kislotalar,  vitamin,  glyukozid,  fitontsid
8
,  xushbo„y  va  rang  beruvchi 
moddalar  bo„ladi.  Barcha  sabzavotlar  ovqatga  o„simlikning  qaysi  qismi 
ishlatilishi  va  boshqa  belgilariga  qarab,  quyidagi  guruhlarga  bo„linadi: 
                                           
8
  Fitontsid    bakteritsidlik  xususiyatlariga,  ya‟ni  mikroorganizmlarni  halok  qilish  yoki  rivojlanishini  susaytirish 
qobiliyatiga ega bo‟lgan maxsus modda. 

---

79 
 
tuganaklilar,  karamsimon  sabzavotlar,  ildizmevalar,  qovoq,  tomat,  piyoz, 
bargi eyiladigan ziravor, desert, dukkakli va donli ekinlar.  
Tuganaklilar.  Tuganaklilarga  kartoshka,  batat,  topinambur  kiradi. 
Kartoshka  barcha  sabzavotlar  ichida  eng  muhim  qishloq  xo„jaligi 
ahamiyatiga egadir. U faqat keng iste‟mol qilinadigan oziq mahsulotigina 
emas,  undan  kraxmal,  patoka,  dekstrin,  glyukoza  va  spirt  olinadi.  Bu 
mahsulotlar,  o„z  navbatida,  sanoatning  turli  tarmoqlarida  xom  ashyo 
sifatida  ishlatiladi.  Kartoshka  tuganaklari  kartoshka  o„simligi  er  osti 
poyasining  yo„g„onlashgan  go„shtdor  qismi  bo„lib,  unda  to„yimli 
moddalar:  kraxmal  (14  dan  24%  gacha),  oqsil  (2%  atrofida),  qand  (1-
1,5%), mineral moddalar, S, B
1
, V
2 
vitaminlari yig„iladi.  
Kartoshkaning  ko„plab  xo„jalik-botanik  navlari  mavjud.  Ular  bir-
biridan  shakli,  yirik-maydaligi,  po„stining  rangi,  etining  tuzilishi,  pishish 
vaqti,  xo„jalikda  nima  maqsadda  ishlatilishi,  kasalga  chidamli-
chidamsizligi,  asralishi,  hosildorligi,  kuzli-kuzsizligi  va  boshqa  ba‟zi 
belgilar  bilan  farq  qiladi.  Kartoshka  shakliga  qarab,  yumaloq,  ovalsimon, 
cho„ziqroq bochkasimon bo„ladi; po„stining rangiga ko„ra sariq, qizil, oq, 
binafsha rang; tuganagi sirtining xarakteri jihatidan silliq, to„rsimon, po„sti 
ko„chadigan xillari bo„ladi.  
Zavodbop  nav  kartoshka  kraxmal  va  spirt  ishlab  chiqarishga 
mo„ljallanganlarda  18-24%  kraxmal  va  ozroq  oqsil  bo„ladi.  Yaxshi 
asralishi  va  kasalga  chidamliligi  bilan  boshqa  navlardan  farq  qiladi. 
Voltman, Svitez va boshqa navlari keng tarqalgan. Xashaki nav kartoshka 
serhosilligi,  oqsili  ko„pligi,  nisbatan  yaxshi  saqlanishi  bilan  boshqa 
navlardan  farq  qiladi.  Kryuger,  Vsegda  xoroshiy  navlari  etishtiriladi. 
Universal  nav  kartoshkada  kraxmal  ko„p,  u  yaxshi  ta‟mlilik  xususiyatiga 
ega,  shu  tufayli  bu  kartoshka  ovqatga  ham,  qayta  ishlash  uchun  ham 
ishlatiladi.