A. N. Samadov, O. S. Jumanov

Urug‗li  mevalar.  Urug„li  mevalarga  olma,  nok,  behi  shuningdek, 
ryabina, do„lana, mushmulla (noksimon meva) kiradi. Urug„li meva po„st, 
mag„iz  va  urug„  uyasidan  iborat.  Olma  xiyla  to„yimlilik  qimmatiga  ega, 
chunki unda 7 dan 15% gacha qand, 0,2 dan 0,8% gacha organik kislotalar, 
0,2  dan  0,8%  gacha  mineral  moddalar.  A,  V,  S  vitaminlari,  oshlovchi  va 
pektin moddalar bo„ladi. Olma tabiiy iste‟mol qilinishidan tashqari undan 
sharbat,  vino  va  qoqi  olish  uchun,  qandolat  ishlab  chiqarishida  ham 
foydalaniladi.  
Olmaning  pomologik
6
  navi  ko„p.  Ular  bir-biridan  shakli,  yirik-
maydaligi  (yirik,  o„rtacha,  mayda),  etining  tuzilishi,  o„zagining  katta-
kichikligi  (yirik,  o„rta,  mayda),  kosachasining  tuzilishi  (ochiq,  yopiq), 
po„stining qalin-yupqaligi, mevasi va etining rangi, ta‟mi va xushbo„yligi 
bilan  farq  qiladi.  yozgi  olma  iyul-avgust  oylarida  pishadi,  ular  10-20  kun 
saqlanadi.  Ularga  Beliy  naliv  (paxta  olma),  Moskovskaya  grushovka  va 
boshqalar kiradi.  
Nok,  asosan,  mamlakatimizning  janubiy  rayonlarida  o„stiriladi, 
uning tovarlik ahamiyati olmaga qaraganda xiyla kam. Nokda qand (6 dan 
                                           
6
 Pomologiya — mevali ekinlar navi haqidagi fan. 

---

68 
 
14%  gacha),  kislota,  oshlovchi  modda,  pektin,  mineral  va  xushbo„y 
moddalar 
hamda 
S 
vitamini 
bor. 
Nok 
yumaloq 
ovalsimon, 
qo„ng„iroqsimon yoki konussimon shakllarda bo„ladi. Nok yirik, o„rta yoki 
mayda,  yashil,  sariq  yoki  bir  yog„i  qizil,  yo  qizilsiz,  xira  jigar  rangda 
bo„ladi.  Nokning  eti  yirik  qumoq-qumoq  yoki  mayda  qumoq-qumoq, 
sersuv,  eruvchi,  zich,  dag„al  g„ovak  (mayin),  sariq,  oq  yoki  yashilroq 
rangda, o„zagi katta, o„rtacha yoki kichik bo„lishi mumkin.  
Behi  issiqsevar  mevali  o„simliklardan  bo„lib,  u  Ozarbayjon, 
Armaniston, Gruziya, shimoliy Kavkaz, O„rta Osiyo, Moldaviya, Qrim va 
boshqa janubiy rayonlarida o„stiriladi. Behida ko„p miqdorda qand (5 dan 
12% gacha), kislotalar (0,2 dan 1,5% gacha), pektin, oshlovchi, mineral va 
boshqa  moddalar  bo„ladi.  Mevasi  noksimon  yoki  olmasimon  shaklda 
bo„lib, o„tkir xushbo„y hidlidir. Behining eti tupday, qattiq va turush (tish 
qamashtiradigan),  shu  sababli  u  tabiiy  holida  kamdan-kam  iste‟mol 
qilinadi. Behidan murabbo, marmelad, jele, kompot tayyorlanadi; u likyor-
aroq, mahsulotlari tayyorlashda ham ishlatiladi. Sifatiga qarab behi 1-va 2-
navlarga bo„linadi.