A. Karimov, X. Xoshimov Umumiy kimyodan Masalalar va testlar to`plami Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun o`quv qo`llanma so`z boshi

I.1. Atom yadrosining tuzilishi
Atom yadrosi atomning markaziy qismini tashkil etadi va unda ma'lum miqdorda proton va neytron (umumiy nomlari – nuklonlar)lar joylashgan bo’lib, yadro o’ziga hos strukturaga ega sistemadir. Atom radiusi juda kichik, uning qiymati tahminan 1,4∙10^-15 ga teng (Ar – nisbiy atom massa). Deyarlik hamma yadrolarning hajmi bir hil, ulardagi yadro massasini tashkil qiladigan zarrachalar orasidagi masofa juda yaqin, yadro materiyasining zichligi 10⁺¹⁷ kg∙m^-3 ga yaqin (1 sm³ hajmdagi yadro moddasining massasi 100 mln tonnadan ziyoddir).
Yadroni tashkil etgan proton (belgisi-p) ning massasi m(p)=1,672649∙10^-27 kg yoki uglerod birligi (massaning atom birligi)da 1,007276 ga va zaryadi +1 ga teng (elektrostatik birlikdagi qiymati 1,602189∙10^-19 kl). Yadro jarayonlarini aks ettirishda yoziladigan tenglamalarda bu zarrachani ₁¹p ko’rinishda ifodalanadi.
Neytron (belgisi "n") neytral zarracha bo’lib, uning massasi m(n)=1,674954∙ ∙10^-27 kg ga yoki 1,008665 m.a.b. ga teng. Yadroda nuklonlar mahsus yadro kuchlari vositasida o’zaro tortishib turadi. Yadroning muhim tavsiflaridan biri – unda massa defekti kuzatiladi, ya'ni har qanday yadro tarkibidagi nuklonlar massalarining yig’indisi bilan tajribada aniqlanadigan atom massasi o’zaro farq qiladi Atom tuzilishi nuqtai nazardan Davriy sistemada:
Tartib nomer – elementning yadro zaryadi, protonlar va elektronlar soniga teng.
Davr – ishqoriy metallardan boshlanib, inert gazlar bilan tugaydigan gorizontal qatorga aytiladi.
Guruh – Katta va kichik davrlarni o’z ichiga olgan vertikal qatorga aytiladi.
Izotoplar - bularda protonlar soni o’zgarmaydi, neytronlar miqdori o’zgaruvchan (demak, atom massasi ham o’zgaruvchan) bo’ladi.
Izobarlar - protonlar va neytronlar soni o’zgaruvchan, lekin atom massasi o’zgarmas bo’lgan yadrolar turkumi.
Izotonlar - neytronlar soni o’zgarmas, protonlar va atom massasi o’zgaruvchan bo’lgan yadrolar.