A. K. Igamberdiev S. Aliqulov traktorlar va qishloq xo’jaligi mashinalaridan foydalanish, texnik servis

Qishloq xo„jaligi ishlarini bajarishda mashinaning ish unumi 
o„lchovlariga uning tezligi va ishning sifati kiradi.
Tezlik muhim o‗lchov hisoblanadi, chunki qishloq xo‗jaligi maqsulotlarini 
ishlab chiqarish mavsumga va obi-havoning salbiy ta‘siriga bog‗liq bo‗lgan va o‗z 
muddatida bajarish talab etiladigan ishlar majmuasidan iborat.
Agregat tezligining qiymatlari quyidagi omillar ta‘sirida nazariy tezlikdan 
farqlanadi: 
- traktor harakatlantirgichlari (g‗ildirak, zanjir)ning shataksirashi; 
- mashinaga tushayotgan yuklanish qiymatlarini o‗zgarishi (tuproqning turli 
qarshiliklari, ekinlar hosildorligining maydon bo‗ylab tebranishi va boshqalar) tufayli 
g‗ildiraklar (yulduzchalar)ning aylanish chastotalarini kamayishi; 
- g‗ildirak dinamik radiusining o‗zgarishi (shinalarning deformatsiyalanishi, 
tuproqning turlicha ko‗tarish qobiliyati tufayli). 
Ishni to‗liq bajarish sifatning bir qismi bo‗lib, u mashinaning mahsulotni isrof 
qilmasdan Harakatlanib ishlash qobiliyati hisoblanadi. CHunki ko‗pchilik qishloq 
xo‗jaligi materiallari mo‗rt, ko‗plari tez buziladigan hisoblanadi.
Mashinaning 
foydalanish 
hisobiga 
mahsulotlarni 
isrof 
bo„lishini 
ko„payishi yoki sifatini pasayishi mashinaning ish unumini yana bir muhim 
tomoni hisoblanadi.
Mashinaning operatorlari ishlarni to‗liq va qisqa muddatlarda bajarilishi 
kerakligi to‗g‗risida yaxshi bilsalarda, ular qishloq xo‗jalik ekinlarini va tuproqni
zararlantirganliklari uchun iqtisodiy jarimalar solinishini ko‗p hollarda 

---

69 
e‘tiborsizlikka yo‗l qo‗yadilar. Mashinaning foydalanish ko‗rsatgichlarini baholashda 
sifat va miqdorlarni alohida hisobga olish kerak.
Mashinaning ish tezligini baholash vaqt birligida son ko‗rinishida beriladi. 
Ko‗p hollarda mashinaning bir soatda bajargan ishi dalaning qishloq xo‗jaligi 
ekinlari ekilgan maydon yuzasi bo‗yicha (
ga/soat
, 
m
2
/soat
), o‗rim-yig‗im 
mashinalarini ish unumi ayrim hollarda (
s/soat
, 
tonna/soat
), zichlagich-yig‗gichlarda 
(
toylar soni/soat
), yuk tashishda (
tonna km/soat, m
3
/soat, l/soat
), ariq kovlagich-
tekislagichlarda (
birlik metr/soat
) va boshqa ko‗rinishida taqdim etiladi. 
Bajarilgan ish faqat vaqt maydonida ko‗rsatilsa, qoidaga binoan, mashinaning 
haqiqiy ko‗rsatgichi bo‗lsada, ayrim hollarda, ayniqsa, yig‗im-terim mashinalari 
uchun etarli ko‗rsatgich hisoblanmaydi. 
CHunki turli xil hosildorlik va foydalanish sharoitlarida bir mashina bir soat 
quvvatda kichik maydonga ishlov berishi mumkin, lekin bir soat kuvvatda, xuddi 
shunday boshqa daladagi mashinaga nisbatan katta massaga ega bo‗lishi mumkin.
Bunday holatda haqiqiy solishtirma sig‗im massa/soat bo‗ladi.
Masalan, kartoshka yoki g‗alla yig‗ishtirish kombaynlari va shunga o‗xshagan 
mashinalar talab etiladigan mahsulotlarni keraksiz chiqindilardan tozalaganligini 
hisobga olgan holda maxsus