A. K. Igamberdiev S. Aliqulov traktorlar va qishloq xo’jaligi mashinalaridan foydalanish, texnik servis

texnikaviy samaradorligi uning samarali (ish) vaqtini, ya‟ni dala bo„ylab ish 
yurishlari uchun ketgan vaqtini umumiy (ish va salt yurishlari uchun) ketgan 
vaqtga nisbatini foizlarda aniqlangan qiymati bilan belgilanadi. 
Ma‘lumki, agregat dalaga ishlov bermaganda (salt yurganda) u vaqtini bekorga 
sarflagan hisoblanadi. Uning dalada ishlayotgan paytdagi salt yurishlarini iloji 
boricha qisqartirish qimmatbaho ish vaqtini oshirish va energiya sarfini kamaytirish 
imkonini beradi.
12.3-§. Agregatning texnikaviy samaradorligi va uni oshirish yo„llari 
 
Agregatning foydalanish samaradorligi quyidagicha aniqlanadi: 
%
100
s
i
i
T
Т
Т
FS


(8) 
bu erda: 
T
i
– ish yurishlar uchun ketgan vaqt, soat; 
T
s
- salt yurishlar uchun ketgan vaqt, soat. 
Agregatning ish va salt yurishlari uchun ketgan vaqtlar, mos holda ularning
yurishlari yig‗indisini (

i
L
va 

s
L
) tezliklariga (
υ
i
 
va 
υ
s
) nisbati bilan, ya‘ni
i
i
i
L
T



va
s
s
s
L
T



topiladi. 

---

71 
Rasmdan ko‗rinib turibdiki, agregat tomonidan ishlov beriladigan dala 
maydoni uch qismga ajratilgan holda, ya‘ni
d
d
i
d
d
EB
B
L
B
L
2


dan iborat 
maydonlarga bo‗lib ishlov beriladi.
Bu maydonlarga ishlov berishda agregatning ish yurishlar yig‗indisi : 
m
d
m
d
d
e
d
i
i
i
b
E
B
b
B
E
L
n
B
n
L
L
2
)
2
(
2






(9) 
va salt yurishlar yig‗indisi
)
1
(
2
)
1
(
2







m
s
m
d
s
e
s
s
s
s
b
E
L
b
B
L
n
L
n
L
L
(10) 
tashkil etadi.
Bu ko‗rsatgichlar maydon uzunligi
L
d
va kengligi 
B
d
, burilish yo‗lagini 
kengligi E, mashinaning konstruktiv 
b
k 
va qamrash 
b
m
kengliklari, ish yurish 
l
i
va 
burilishdagi salt yurish 
L
s
uzunliklari, ish 
n
i
va salt 
n
s
yurishlar soni hamda burilish 
yo‗lagidagi ish va salt yurish soni 
n
e
ga bog‗liq bo‗ladi.
YUqorida keltirilgan ko‗rsatgichlarni (1) formulaga qo‗yib va bir qator 
soddalashtirishdan so‗ng quyidagi ko‗rinishga ega bo‗lamiz.


%
100
)
3
2
(
1
1
2






d
m
d
s
d
d
s
i
B
b
E
B
L
L
B
B
B
FS
(11)
Agar 
,
A
B
B
s
i

,
V
L
B
d
d

S
B
b
E
B
L
d
m
d
s



2
)
3
2
(
deb belgilasak, u holda
formula (4) ni quyidagicha yozish mumkin: 
%
100
1
1
AVS
FS


(12) 
bu erda A - agregatning ish rejimini (ish va salt yurishlar tezligini), V - dalaning 
o‗lchamlarini (bo‗yi va enini) hamda S - agregatning parametrlarini hisobga oluvchi 
koeffitsientlar hisoblanadi. 

---

72 
a) b) 
21-rasm. Agregat bilan ishlov beriladigan maydonning o„lchamlari (a) va uning 
dala oxiridadagi burilish sxemasi (b) 
Ushbu koeffitsientlarni agregatning foydalanish samaradorligiga ta‘sirini taxlili
bo‗yicha quyidagi xulosalarni qilish mumkin:
1.
Koeffitsient A operatorning mahoratiga bog‗liq bo‗lib, agregatning salt 
yurish tezligi ish yurish tezligiga tenglashtirilganda (
υ
s
=
υ
i
) uning foydalanish 
samaradorligi eng yuqori bo‗ladi;
2.
Dalaning uzunligini oshib borishi bilan (V 1) foydalanish samaradorligi 
ham ortib boradi; 
3. Kichik maydonlarga nisbatan katta maydonlarda agregatning foydalanish 
samaradorligi yuqori bo‗ladi. 
 
4. Agregatning salt yurish uzunligi uning kinematik uzunligi va burilish 
radiusiga bog‗liq bo‗lib, kombinatsiyalashtirilgan va tirkama mashinalar bilan 
ishlatilganda uning faydalanish samaradorligi kamayadi.
5. Foydalanish samaradorligini oshirishda osma va manyovrchanligi yuqori 
bo‗lgan mashinalardan foydalanish maqsadga muvofiq hisoblanadi.