A burxanov, O. Sattorqulov, G‗. Berdiyev, D. Eshpulatov mintaqaviy iqtisodiyot darslik

Mahalliy budjetlar
- davlat budjetining tegishli viloyat, tuman, shahar 
pul mablag‗lari jamg‗armasi bo‗lib, ikki pog‗onali budjet tizimining 
muhim bo‗g‗ini hisoblanadi. Mahalliy budjetlarning ijtimoiy-iqtisodiy 
mohiyati uning funksiyalarida namoyon bo‗ladi. Ular xaqida quyidagilarni 
takidlash mumkin: 
• mahalliy hokimiyat organlari faoliyatining moliyaviy asosini tashkil 
etuvchi pul fondlarini shakllantirish; 

---

293
• bu pul fondlarini hududiy iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy sohalar 
o‗rtasida qayta taqsimlash va ishlatish; 
• mahalliy hokimiyatga bo‗ysinuvchi korxona, tashkilot va muassasalar 
moliyaviy-xo‗jalik faoliyati ustidan nazorat olib borish. 
Mahalliy budjetlar tarkibiga kiruvchi budjetlar quyidagi budjetlarni o‗z 
ichiga oladi: 
• Qoraqalpog‗iston 
Respublikasi 
budjeti 
- 
Qoraqalpog‗iston 
Respublikasining respublika budjetini hamda respublikaga bo‗ysunuvchi 
tumanlar va shaharlar budjetini; 
• Viloyat budjeti - umumviloyat budjetini hamda viloyatga 
bo‗ysunuvchi tumanlar va shaharlar budjetini; 
• Tumanlarga bo‗linadigan shahar budjeti - umumshahar budjetini 
hamda Shahar tarkibiga kiruvchi tumanlar budjetlarini; 
• Tarkibida shaharlari bo‗lgan tuman budjeti - umumtuman budjetini 
hamda tuman bo‗ysunuvidagi shaharlar budjetlarini. 
huquqiy jixatdan mahalliy budjetlar budjet yili davomida daromad 
manbalari va ulardan tushumlar miqdori, anik maqsadlar uchun 
mo‗ljallangan xarajat yo‗nalishlari aks ettiriladigan moliyaviy xujjatdir. 
Mahalliy budjetlar orqali mahalliy xududlarni ijtimoiy-iqtisodiy 
jixatdan rivojlantirish moliyaviy manbalar bilan taminlab boriladi. 
O‗zbekiston Respublikasi budjet tizimining barcha daromadlari tarkibida 
mahalliy budjetlar daromadlari o‗rtacha 42-46 foizni tashkil qiladi. Shu 
o‗rinda Shuni takidlash joizki, budjet tizimi bo‗yicha amalga oshiriladigan 
xarajatlarning esa 54-55 foizi mahalliy budjetlar hisobiga to‗g‗ri keladi. 
Mahalliy budjetlar xarajatlarining keyingi yillarda ildamroq o‗sib borishi 
ularning davlat budjetidagi salmog‗ining ham oshib borishiga olib kelgan. 
Avvalgi yillarda asosan respublika budjetidan moliyalashtirib kelingan 
kadrlar tayyorlash, hududiy ahamiyatdagi davlat kapital quyilmalarini 
moliyalashtirish, 1994 yildan boshlab aholini ijtimoiy himoya qilish 
xarajatlarining keskin oshib borishi va bu turdagi xarajatlarni asosan 
mahalliy budjetlar hisobidan moliyalashtirish davlat budjetidan amalga 
oshiriladigan xarajatlar tarkibida mahalliy budjetlar salmog‗ining oshishiga 
olib keldi. 
Mahalliy budjetlar aholini ijtimoiy himoya qilish borasida davlatning 
olib borayotgan siyosatining joylardagi asosiy tayanchi xisoblanadi. 
Aholini ijtimoiy himoya qilish xarajatlarining deyarli yuz foizi mahalliy 
budjetlar hisobidan moliyalashtiriladi. 

---

294
Mahalliy budjetlarga xos bo‗lgan xususiyatlarning namoyon bo‗lishi, 
ulardan milliy daromadni hududiy darajada taqsimlash va qayta taqsimlash 
hamda bu jarayonlarni nazorat qilish quroli sifatida foydalanish faqat inson 
faoliyati jarayonidagina mumkin bo‗ladi. 
Bu budjet mexanizmida o‗z aksini topadi. Budjet mexanizmi davlat 
budjet siyosatini amalga oshirishning dastak va vositalari yig‗indisi bo‗lib, 
davlat tomonidan tashkil etiladi va budjet munosabatlarini davlat oldida 
turgan ijtimoiy-iqtisodiy vazifalarni bajarishga yo‗naltirishga xizmat qiladi. 
Hududiy iqtisodiyot va hududdagi ijtimoiy jarayonlarni boshqarish va 
tartibga solishda mahalliy davlat hokimiyati organlari aloxida o‗rin 
egallaydi. 
1993 yil 2 sentyabrda qabul qilingan "Mahalliy davlat hokimiyati 
to‗g‗risida"gi № 913-XII-son O‗zbekiston Respublikasi qonuniga muvofiq, 
"Viloyatlar, 
tumanlar 
va 
Shaharlarda 
(tumanga 
bo‗ysunadigan 
Shaharlardan, Shuningdek Shaharlar tarkibiga kiruvchi tumanlardan 
tashqari) xalq depo‗tatlari Kengashlari davlat hokimiyatining vakillik 
organlari" hisoblanadi (11.1-rasm).