A burxanov, O. Sattorqulov, G‗. Berdiyev, D. Eshpulatov mintaqaviy iqtisodiyot darslik

11.1-rasm. O‗zbekiston Respublikasi mahalliy budjetlarning 
tuzilishi
52
 
52
O‗zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi ma‘lumotlari

---

295
Xalq depo‗tatlari Kengashi va hokim viloyat, tuman va shahar uchun 
umumiy 
bo‗lgan 
ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanish 
vazifalari 
amalga 
oshirilishini, joylarda qonunlar, O‗zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi 
palatalarining qarorlari, O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti va Vazirlar 
Makkamasi qabo‗l qilgan xujjatlar, yuqori turuvchi xalq depo‗tatlari 
Kengashlari va hokimlar qarorlarining ijrosini, O‗zbekiston Respublikasi 
davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari bilan fuqarolarning o‗zini-o‗zi 
boshqarish organlari o‗rtasidagi aloqalarni, aholini viloyat, tuman va 
shaharni boshqarishga jalb etishni taminlaydi. Xalq depo‗tatlari viloyat, 
tuman, shahar Kengashi va viloyat, tuman, shahar hokimi tegishli hududda 
o‗zini-o‗zi boshqarishni rivojlantirishga ko‗maklashish asosida o‗zini o‗zi 
boshqarish organlarining faoliyatini yo‗naltirib turadilar. Yuqoridagi 
qonunga muvofiq, viloyat, tuman, Shaharning moliyaviy resurslarini budjet 
mablag‗lari, budjetdan tashqari fondlar, anik maqsadga qaratilgan fondlar, 
kredit resurslari, Shuningdek respublika (viloyat, Toshkent shahri) 
budjetidan ajratilgan subvensiyalar va dotasiyalar tashkil etadi. 
Viloyat, tuman, Shaharning moliyaviy resurslari ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlantirish yuzasidan birgalikdagi dasturlarni, Shu jumladan hududlararo 
dasturlarni pul bilan taminlash uchun boshqa viloyatlar, tumanlar, 
Shuningdek korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, jamoat birlashmalari va 
fuqarolarning moliya resurslari bilan shartnoma asosida birlashtirilishi 
mumkin. 
Respublikamizda bozor iqtisodiyotiga o‗tish davridan boshlab to 
hozirgi kungacha har bir sohada iqtisodiy islohotlar amalga oshirilmokda. 
Ayniqsa, byudjet sohasida olib borilayotgan islohotlarni alohida ta`kidlab 
o‗tish mumkin. 
Har bir davlatning iqtisodiy qudrati shu davlatning mukammal 
byudjetga ega ekanligi bilan xam ifodalanadi. Respublikamiz mustaqillikqa 
erishganidan so‗ng mana shu o‗tgan davr ichida chuqur iqtisodiy siyosat 
negizida barqaror moliyaviy tizimni, shuningdek, uning asosini tashkil 
etuvchi mahalliy byudjetlarni shakllantirish va ijro etish sohasida muayyan 
ijobiy ishlar amalga oshirilmoqda. 
Mamlakat byudjetining tuzilishi birinchi navbatda davlat tuzilishiga 
bog‗liq bo‗ladi. Unitar tuzilishga ega bo‗lgan mamlakatlarda byudjet tizimi 
ikki bo‗g‗indan, ya`ni markaziy va mahalliy byudjetlardan, federal 
tuzilishga ega bo‗lgan mamlakatlarda byudjet tizimi uch bo‗g‗indan, 
federal byudjet, hududlar byudjeti va mahalliy byudjetlardan iboratdir. 

---

296
Mahalliy byudjetlar byudjet tizimining quyi bo‗g‗ini sifatida davlat 
moliya tizimining asosiy tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi. 
Mahalliy byudjetlar daromadlari bo‗lib mahaliy soliqlar va yig‗imlar 
hisoblansa, mahalliy byudjet xarajatlarida asosiy o‗rinni ijtimoiy-madaniy 
tadbirlar xarajatlari egallaydi. 
O‗zbekiston Respublikasida byudjet ijrosining amaldagi holatidan 
kelib chiqqan holda, mahalliy byudjetlarning hukumatning iqtisodiy-
ijtimoiy siyosatini amalga oshirishda mavqeini yanada ko‗tarishga sabab 
bo‗layotgan qator omillarni ajratib ko‗rsatish mumkin. Masalan, mahalliy 
moliya organlarining byudjet ijrosidan manfaatdorligini oshirish va 
shuning asosida byudjet xarajatlarini to‗g‗ri va okilona tarzda sarflanishi va 
byudjet 
tushumlarining 
yangi 
manbalarini 
qidirib 
topishga 
rag‗batlantirishni ta`minlashdir. 
Mahalliy byudjetlar byudjet tizimining asosiy bo‗g‗inini tashkil etar 
ekan, avvalo byudjet tizimiga ta`rif berib o‗tish lozim, b yudjet tizimi 
barcha darajadagi byudjetlar, davlat maqsadli jamg‗armalari byudjetlari va 
byudjet
tashkilotlarining byudjetdan tashqari jamg‗armalari, byudjet tizimi 
byudjetlarini tuzish va tashkil etish prinsiplari, ular o‗rtasida byudjet 
jarayoni mobaynida yuzaga keladigan o‗zaro munosabatlar yig‗indisini 
o‗zida ifodalaydi6.