A b d u m a jid m a d r a im o V g a V h a r fu z a IL o V a manbashunoslik

8 .2 .1 0 . «Jomi’ ui-maqomati Maxdumi A’zam Kosoniy»
79

---

p a y g ‘a m b a r g a u l a n g a n shajarasi va u l u g ‘ b o b o l a r i h a q i d a q i s q a c h a
m a ’lu m o t keltirilgan. Ikkinchi va u c h in c h i boblar t o ‘lig‘ic h a M a x d u m i 
A ’z a m K osoniyning hayoti, faoliyati va k a ro m a tla ri h aq id a hikoya qiladi.
X o tim a d a hazrat e sh o n n in g hayoti oxiri va u ning 1542-yil 7 m ay 
kuni yuz b e rg a n vafoti tafsiloti b a y o n etilgan.
AsardaT quyidagi tarixiy m a ’lu m o tla r o ‘rin olgan. XVI asrning birinchi 
yarmi Shayboniy su lto n lam in g o ‘z uluslarida hukm ronligini t o l a o 'm a t i s h
y o l i d a olib bo rg a n kurashlari, m asalan , K o ‘chki ic h ix o n , J o n ib e k s ulton, 
D o 's t m u h a m m a d sulton va K epak s u lto n la m in g F a r g 'o n a ustiga yurishi, 
T o s h k e n t h o k im i N a v r o ‘z A h m a d - B a r o q x o n n in g , S a m a r q a n d hokim i 
A b d u l l a t i f s u l t o n b i l a n b i r g a l i k d a B u x o r o u s t i g a q i l g a n y u r i s h i ,
Suyunchxojaxonning To sh k en tg a yurishi va T o sh k e n tn in g qam al qilinishi, 
S u y u n ch x o jax o n bilan K oshg‘ar xoni S u lto n S aidxon o ‘rtasida T o s h k e n t 
u c h u n b o ‘lgan kurash, y u q o rid a n o m i tilga olingan S u lto n S a id x o n n in g
A x s i, A n d i j o n va K o s o n u s t i g a q i l g a n x u r u j i , S u y u n c h x o j a x o n ,
K o 'c h k in c h ix o n va U b ay d u lla x o n n in g K o sh g ‘a r xoni S u lto n S aidxon 
bilan olib b o rg an urushi va S u lto n S aid x o n n in g K o sh g ‘a rd a n q o c h ib
ketishi, T o sh k e n t va Q arshi, K o s o n d a XVI a srning 40-yillarida b o ‘lib 
o ‘tgan xalq q o ‘z g ‘olonlari h aq id a m a ’lu m o tla rn i bu k ito b d a u c h ra ta m iz .
K ito b d a ijtim oiy-iqtisodiy hay o t h a q id a h a m m u h im m a ’lu m o tla r
mavjud. U n d a K o ‘h a k daryosining b a ’zi yillari t o ‘lib-toshib oqishi, ayrim
yillarda sathi pasayishi, yoki o ‘zanining o'zgarishi oqibatida q u rg ‘oqchilik 
sodir b o ‘lishi va u n in g tevarak-atrofidagi qishloqlarga suv c h iq m a y qolib, 
a h o lin in g iqtisodiy qiyinchiliklar iskanjasida qolishi, q u rg 'o q c h ilik yillari 
M o v a r o u n n a h r n in g ayrim h u d u d la rin i chigirtka va qo ra q u z g 'u n bosib 
ketganligi, s h u n in g b ek , Shay b o n iy lar davrida h a m tarxonlik tizim i, bu 
tizim A m i r T e m u r va T e m u riy la r davrida keng tarqalganligi h aq id a o ‘ta 
m u h im m a ’lu m o tla rn i u chratam iz.
« J o m i’ u l - m a q o m a t » d a biografik va geografik m a ’lu m o tla r h a m ju d a
k o ‘p uchraydi. Biografik m a ’lum otlardan, xususan M axdum i A ’za m , uning 
xotinlari va farzandlari haqidagi m a ’lumotlarni d iq q a t- e ’tiborga sazovordir. 
H a z r a t e s h o n n i n g bo lalari o ‘z v a q tid a M o v a r o u n n a h r , K o s h g ‘a r va 
B a d ax sh o n n in g XVII asrning birinchi yarmidagi ijtimoiy-siyosiy h ay o tid a
katta ishlar qilganlar. M asalan , koshg'a rlik xotini Bibicha K o sh g ‘ariydan 
t u g l l g a n o ‘g ‘li xoja Is ’h o q (vaf. 1599-y.) K o sh g ‘a r xojalari O foqxoja va 
Q o rax o jalarn in g ajdodi b o i g a n . A sarda t o s h k e n tlik m a s h h u r diniy a rbob 
shayx X o v a n d T o h u r (ta x m .l3 5 0 -y ili vafot e tg a n ) n in g avlodlari xoja 
M u h a m m a d Ali, Xoja X urd, xoja Iso va xoja T o h i r haq id a h a m e ’tiborga 
m o lik m a ’lu m o tla rn i u c h ra ta m iz . Ba’zi m a ’lu m o tla r orasida XVI asrda
80

---

y a s h a b o ' t g a n yirik s h o i r va a d a b i y o t s h u n o s o lim P o d s h o h x o j a va 
« A b d u llan o m a» asarining muallifi, Hofizi T a n is h Buxoriyning otasi — 
m a v lo n o M ir M u h a m m a d haq id a keltirilgan m a 'i u m o t l a r h a m m u h im
a h a m i y a t kasb e ta d i. A s a r d a k e ltir ilg a n g e o g r a f ik m a ’l u m o t l a r d a n
T o s h k e n t n i n g P a r k e n t t u m a n i d a g i Issiq c h a s h m a , M i y o n q o l d a g i
G a r m a k o ‘z, T oshkent-A xsi y o ‘lidagi Qizil q o 'r g 'o n , K a rm a n a tum anidagi 
X ushikiyon va A n u z qishloqlari, S a m a r q a n d bilan T o s h k e n t oralig‘idagi 
c h o 'ld a joylashgan Y og'o chlik, Buxoro va K a rm a n a oralig'idagi J o m ra b o t 
m anzillari h a q id a keltirilgan m a ’lu m o tla r o 't a m u h im d ir.
F a r g 'o n a n i n g sharq iy ta ra fid a istiq o m at qiluvchi q irg'iz qavm lari, 
u larn in g hayot tarzi va o 'z a r o m u n o sab atlari haqidagi m a ’lu m o tla r ham
m u h im d ir.
« J o m i’ u l-m a q o m a t» n ash r etilm agan, lekin unin g q o 'ly o z m a nusxalari 
k u tu b x o n a la rd a m avjud. 0 ‘z R FA S h arq sh u n o slik instituti xazinasida 
oltita q o 'l y o z m a nusxasi saq la n m o q d a .