A b d u m a jid m a d r a im o V g a V h a r fu z a IL o V a manbashunoslik

A sosiy tushunchalar: 
Sayyoh, elchi, xotira, kun d alik , rasmiy qabul.
10.1. Sayyohlar va clchilarning esdaliklarining umumiy
xususiyatlari
Arab, Xitoy va Rossiya elchilari va say y o h larin in g esdaliklarida h a m
tariximizni c h u q u r va atrofiicha o'rganish u c h u n z a ru r daliliy m a ’lu m o tla r 
k o'p . S hu bois esdaliklar h a m m u h im tarixiy m a n b a hisoblanadi.
S huni e ’tiborga olib, ulardan ayrim lariga q is q a c h a to 'x ta iib o'tishga 
q a r o r qildik.
Markaziy Osiyo Rossiya va uning sarm oyador guruhlarini h ar jihatdan; 
harbiy strategik, y a ’ni uning Hindiston va Xitoyga yaqinligi, zam inning 
boyligi va xalqining soddadil va mehnatsevarligi bilan k o 'p vaqtlardan beri
* U sh b u m av zu B. A h m e d o v asari aso sid a yoziigan.
93

---

q iz iq tirib k e lg a n . M a r k a z i y O siy o b ila n q iz iq is h , uni R o s s iy a n in g
mustamlakasiga aylantirish y o ‘lidagi harakat podshoh Mixail Fyodorovich 
(1613—1645-yy.) davridan boshlandi va ikki yuz qirq besh yildan keyin, 
1865-yili Q o 'q o n , Buxoro va Xiva xonliklarini bo'ysundirish bilan yakunlandi.
Rossiya h u k u m a t i o 'z i n i n g bu siy o satin i a m a l g a o sh irish u c h u n
jVlarkaziy O s iy o n i yaxshi b ilg a n , k e n g m a ’l u m o tli d i p l o m a t l a r i va 
harbiylaridan foydalangan. U la r o g ‘izda savdo va m a d a n iy aloqalarni 
rivojlantirish u c h u n , aslida esa m a m la k a td a g i harbiy-siyosiy vaziyatni 
o ‘rganish, Xiva, Buxoro va Q o 'q o n xon lik larin in g q o ‘shni davlatlar: 
H in d isto n , E ro n , Turkiya va Xitoy bilan q a n d a y m u n o s a b a td a ekanligini 
aniqlash va M arkaziy Osiyo shaharlariga olib boridigan yaqin va qulay 
yo'llarni belgilash u c h u n yuborildi.
U sh b u o ‘quv q o ‘lla n m a d a 1620-yildan to rus arm iyasining M arkaziy 
Osiyoga bostirib kirishigacha kechgan 200 yil m o b a y n id a m am lakatim izga 
R ossiyadan kelib ketg an b a ’zi elchiliklar va harbiy m utaxassislarning 
faoliyati ix ch am ta rz d a yoritildi.