|
REJA:
1.Mahdumi A’zam Said Jalol ad-din Ahmad al-Kosoniy
ad-Dahbediy .
2.Mahdumi A’zam risolalari.
3. Mahdumi A’zamning mashxur zamonaviy avlodlari.
Mahdumi A’zamning ‘’Majmua ar-rasoil’’
risolasida tasavvuf va badiiy ijod masalasi
Maxdumi A’zam Said Jalol ad-din
Ahmad al-Kosoniy ad-Dahbadiy, 1461-
1542)
Markaziy
Osiyodan
islom
ilohiyotchisi va tasavvuf olimi, so‘fiylik
vakili,
Dahbediya
maktabining
asoschisi,
yirik
nazariyotchi
Naqshbandiya
ta'limotining
shayxi.
Maxdumi
A’zam
1461-yilda
O‘zbekistonning Koson ( Kosonsoy
viloyati ) Farg‘ona vodiysida tug‘ilgan .
Maxdumi A’zamning shajara daraxti
Muhammad payg‘ambarning o‘zlariga
borib taqaladi. U mashhur dinshunos,
so‘fiylik arbobi Burxoniddin Qilichning
avlodi .
Maxdumi
A’zam
yoshligida
Toshkentdagi o‘sha paytda mashhur
bo‘lgan madrasada tahsil olgan.
Naqshbandizmning O‘rta Osiyodagi
ko‘zga
ko‘ringan
izdoshi
Xoja
Ahrorning muridi bo‘ldi. Xoja Axror
vafotidan
soʻng
naqshbandchilarning
asosiy tayanchiga aylangan va
naqshbandiylar tariqati faoliyatiga
rahbarlik qilgan Mavlon Muhammad
Qozi (vafoti 922/1516)ga shogird
boʻladi
. Mavlono Muhammad Qozi
vafotidan keyin Maxdumi A’zam
naqshbandchilarning ustozi bo‘ldi.
O‘z davrining ko‘plab mashhur kishilari, jumladan, hukmdorlar
ham Maxdumi A’zamni o‘zlariga ma’naviy ustoz deb bilganlar.
Ular orasida shoir va hukmdor Zahiriddin Muhammad Bobur
Amir Temur avlodi ham bor edi . “Tarixi Rashidiy”da ( Mirzo
Muhammad Haydar muallifi ) Bobur va Maxdumi A’zamning
aloqalari haqida ma’lumotlar bor. Maxdumi A’zam Bobur
haqida
“Risolai
Boburiya”
asarini
yozgan
Shayboniylarning yirik lashkarboshilaridan biri Jonibek Sulton
tashabbusi bilan u Samarqanddan 12 km uzoqlikdagi Miyonkal
vodiysiga Dagbitga
koʻchib oʻtadi
. Va bu yerda u umrining
oxirigacha, 1542 yilgacha qoladi. O‘rta asr manbalariga ko‘ra,
Maxdumi A’zam yangi joyga kelganidan so‘ng dastlab o‘nta tol
ekadi. Keyinchalik u bu erda 20 gektardan ortiq maydonga ega
ulkan bog'ni qurdi. Dehqon va bog‘bon bo‘lgan u juda
kamtarona hayot kechirgan
Maxdumi A’zam 1533 (1534) yili
Farg‘ona viloyatidan Qashqarga
kelgan. Bu yerda u islom dini va
naqshbandiylik ta’limotini faol
targ‘ib qilish bilan shug‘ullangan.
“Tazkerey
xojagon”
(“Xojalar
sarguzashtlari tavsifi”) essesi
muallifi
Muhammad
Sodiq
Qoshg‘ariy [3] ta’kidlaganidek,
Maxdumi A’zam “xalq tomonidan
hurmat-ehtirom bilan kutib olinib,
Qashg‘ar xonlaridan boy mulklar
olgan”.
Oʻrta
Osiyoga qaytib,
1542 yilda Samarqand shahrida
vafot etadi.
Maxdumi A’zam musiqaga alohida ahamiyat bergan. U "musiqa
vaqtinchalik quvonch ramzi bo'lishi kerak" deb hisoblardi. Darveshlarning
majlislarida
raqslar,
she’rlar,
musiqalar
ijro
etilgan
Maxdumi A’zam Jaloliddin Rumiy tarafdori bo‘lib, “Inson sodda, muloyim
va muloyim bo‘lishi kerak” (Xozi Nurxoziy. 1993:248) pozitsiyasini ilgari
surgan.
Mashhur “Samariya” asari muallifi Abu Tohirxo‘ja o‘zining ko‘rish qobiliyati
haqida
yozgan
..
1994 yil dekabr oyining oxirida Samarqand XV-XVI asrlarning mashhur
Sharq mutafakkirlaridan biriga bag‘ishlangan xalqaro simpozium
o‘tkaziladigan joyga aylandi. Sayyid Ahmad yoki Mavlono Jaloliddin
Xojagi Kosoniy (1461-1542). Yubiley munosabati bilan Dahbedda
Maxdumi A’zam majmuasi qayta tiklandi
.
«Majmua
ar-Rasoil»
mazmuni:
1) «Asror ul - nikoh»; 2) "Risolai samoia"; 3) "Risolai vuzhudiya"; 4)
"Risolai odob us-solikin"; 5) "Risolai odob us-siddikin"; 6) "Ganznoma"; 7)
"Risolai bukoia"; 8) "". Nasixat us-solikin”; 9) “Sharxi savodul-vazhh”; 10)
“Tanbiyat us-salotin”; 11) “Sharxul-valadu sarri obihi”; 12) “Nafaxot us-
solikin”; 13) “Risolai zikr”; 14 ) “Risolai sharxi ruboiyot” (“Sharxi ruboioti
Ubaidiy”); 15) “Risolai bayoni silsila”; 16) “Risolai chakhor kalima”; 17)
“Risolai silsilat us-siddikin”; 18) “Risolai silsilat us-siddikin”; 18) “Risolai
bittikhi; " Risolai mir'ot us-safo"; 20) "Risolai zubdat us-solikin va
tanbekhus-salotin"; 21) "Risolai guli Navruzi; 22) “G‘azaliyoti Kosimiy”;
23) “Risolai meerozh ul-oshikin”; 24) “Risolai murshid us-solikin”; 26)
“Risolai Boburiya”; 28) “Sharxi 12 ruboiyoti forsiy” (Ro‘yxat Komilxon
Kattaev kitobi bo‘yicha tuzilgan
).
Maxdumi A’zamning yetti nafar o‘g‘li
bo‘lib, ulardan ikkitasi ikkita diniy
oqim asoschisi sifatida tanilgan.
Maxdumiy A’zamning kenja o‘g‘li
Xoja Ishoq O‘rta Osiyoning Koson
hududida tug‘ilgan. U Yorkand xoni
Sulton Abdukerimxon (1570-1592)
davrida Qashqarga kelgan . Xoja
Ishoq Samarqandda arab va fors
tillarini o‘rgangan, bundan tashqari
uyg‘urcha yozish va o‘qishni ham
bilgan. Ishoq Eron va Afg‘onistonga
sayohat
qilib,
asta-sekin
o‘z
izdoshlarini orttiradi
.
Asar XVI asrning ikkinchi choragida Samarqandda yozilgan
bo‘lib, boshqa hujjatu kitoblar qatori muallifning asosiy avlodlari
orqali otadan bolaga o‘tib meros yetib kelgan. Ya'ni, muallifning
nabirasi Xoja Hoshim orqali oltinchi avlodi Mo‘soxonxoja
Dahbediyga yetib kelgan; so‘ng Mo‘soxonxojadan uning
to‘rtinchi, asosiy avlodlaridan biri Kattaxonxoja Dahbediyga,
so‘ng uning nabiralariga meros qolgan.
Kitob 28 risoladan iborat. 1994 yili
Maxdumi A'zam xotirasiga atalgan ilmiy
Konferensiyaga bag‘ishlab O‘zbekiston
Fanlar Akdemiyasi akademigi Boturxon
Valixo‘jayev va shogirdi O‘zR Fanlar
Akademiyasi SB katta ilmiy xodimi
Komilxon Kattayevlar tomonidan ushbu
majmuaning «Zubdat ul-orifin» va
«Tanbih as-salotin» nomli ikki risolasi
o‘zbek va tojik tillariga tarjima etilib chop
etildi.
2011
yilda
esa
Maxdumi
A'zamning 550 yillik yubileylariga atab
o‘tkazilgan Respublikaviy ilmiy-amaliy
anjumanga
bag‘ishlab
Komilxon
Kattayev
tomonidan
majmuaning
uchinchi risolasi - “Risolai Boburiya”
ham tarjima etilib, nashr etildi
.
“Majmua
ar-rasoil”
nusxalari
dunyoning
yirik
qo‘lyozma
xazinalarida
mavjud
bo‘lsa-da,
ushbu nusxa qadimiy va muallif qo‘li
bilan yozilgan avtograf nusxaligi
uchun ilm ahllari katta qiziqish bilan
uni tadqiq etmoqdalar. Jumladan,
Rossiyalik mashhur sharqshunos
olim
professor
O.F.Akimushkin,
AQSH
Michigan
Universiteti
professori Vika Gardner, Tojikistonlik
professor R.Xodizoda, O‘zbekiston
FA akademiklari B.Axmedov va
B.Valixo‘jayevlar
ushbu
noyob
qo‘lyozma kitob bilan yaqindan
tanishish uchun atayin kelishib,
uning
avtograf
nusxaligini
ta'kidlashgan
.
Maxdumi A’zamning mashhur zamonaviy avlodlaridan Xurshid Davron
va Komilxon Kattaevlar sanaladi. Xurshid Davron —
Oʻzbekiston
xalq
shoiri, shoir, dramaturg, yozuvchi, tarixchi, tarjimon, telejurnalist.
Komilxon Kattaev samarqandlik taniqli olim, tarixchi-tadqiqotchi.
Maxdumi A’zam hayoti va ijodiga bag‘ishlangan 10 dan ortiq kitoblar
muallifi.
.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
