A avloniy nomidagi xalq ta’limi muammolarini o‘rganish va istiqbollarini belgilash ilmiy-tadqiqot instituti

Temir birikmalari 

---

Temirning ikki xil: temir (II) va temir (III) birikmalari eng ko‘p uchraydi. 
Ozroq miqdorda temir (VI) birikmalari — ferratlar ham ma’lum, masalan, kaliy 
ferrat K2F e04 va bariy ferrat BaFe04. 
Temir (II) oksid FeO — oson oksidlanadigan qora kukun. Temir (III) oksidni 
500°C da uglerod (II) oksid bilan qaytarish orqali olinadi: 
Fe20 3+C0=2Fe0+C02 
FeO asosli oksid xossalarini namoyon qiladi: kislotalardan oson erib, temir (II) 
tuzlarini hosil qiladi. 
Temir (III) oksid Fe20 3 — temirning eng barqaror tabiiy kislorodli birikmasi. 
Kislotalarda erib temir (III) tuzlarini hosil qiladi. 
Temir (I, III) oksid Fe20 3 — tabiatda magnetit minerali holida uchraydi. U 
tokni yaxshi o ‘tkazadi, Shu sababli elektrodlar tayyorlash uchun foydalaniladi. 
Oksidlarga temir gidroksidlari muvofiq keladi. 
Temir (II) gidroksid Fe(OH)2 havosiz joyda temir (II) tuzlariga ishqorlar ta’sir 
ettirilganda hosil bo‘ladi: 
Fe2++20H-=Fe(0H)2 
Oq rangli cho‘kma tushadi. Havo ishtirokida uning rangi yashilroq, so‘ngra 
qo‘ng‘ir tusga kiradi. Temir (II) kationlari Fe2+ havo kislorodi yoki boshqa 
oksidlovchilar ta’sirida oson oksidlanib, temir (III) Fe3+ ga aylanadi. Shuning uchun 
temir (II) birikmalarining eritmalarida doimo temir (III) kationlari bo‘ladi. Xuddi 
Shu sababli oq tusli temir (II) gidroksid Fe(OH)2 havod^cKstlab yashilroq, so‘ngra 
qo‘ng‘ir tusga kirib, temir (III) gidroksid Fe(OH)3 ga aylanadi: 
4Fe(0H)2+ 02+2H20=4Fe(0H)3 
Fe(OH)2 asos xossalarini namoyon qiladi, mineral kislotalarda yaxshi erib, 
tuzlar hosil qiladi. 
Temir (III) gidroksid Fe(OH)3 temir (III) tuzlariga ishqorlar ta’sir ettirilganda 
qizil-qo‘ng‘ir cho‘kma holida hosil bo‘ladi: 
Fe3++30H-=Fe(0H)3 
Fe(OH)3 — temir (II) gidroksidga qaraganda kuchsizroq asos. Bunga sabab 
Shuki, Fe2+ da ionning zaryadi Fe3+ dagiga qaraganda kichik, radiusi esa katta, 
demak, Fe2+ gidroksid-ionlarni bo‘shroq tutib luradi, ya’ni Fe(OH)2 ancha oson 
dissotsilanadi. Shuning uchun lemir (II) tuzlari juda oz darajada; temir (III) tuzlari 
esa — juda kuchli gidrolizlanadi 
Fe2+ + H20 Fe(OH)+ + H+ Fe3+ + H20 <=> Fe(OH)2+ + H+ 
Temir (III) gidroksidda salgina amfoterlik xossasi bor-u suyultirilgan 
kislotalarda va ishqorlarning konsentrlangan eritmalarida eriydi: 
Fe(0H)3+3H+=Fe3++3H20 Fe(0H)3+30H-=[Fe(0H)6]3 
Temir tuzlaridan quyidagilar eng ko‘p ishlatiladi: 1) temir (II) sulfatning 
geptagidrati (temir kuporosi) FeS04-7H20 o‘simliklarning zararkunandalariga 

---

qarshi kurashda, moy-bo‘yoqlar tayyorlashda va b. maqsadlarda ishlatiladi; 2) temir 
(III) xlorid FeCl3 suvni tozalashda koagulyant sifatida, Shuningdek gazlamalarni 
bo‘yashda bo‘yoqni o ‘chmaydigan qilish uchun ishlatiladi; 3) temir (III) sulfatning 
nonagidrati Fe2(S04)3- 9H20 koagulyant sifatida, Shuningdek, metallarni 
dorilashda ishlatiladi; 4) temir (III) nitratning nonagidrati F e(N 03)3 • 9H20 ip-
gazlamalarni bo‘yashda bo‘yoqni o‘chmaydigan qilish uchun va ipakni 
og‘irlashtiruvchi sifatida ishlatiladi. 
•