|
15.2. Базар коньюнктурасы ҳәм оған тәсир етиўши факторлар
Маркетинг хызметинде базарды үйрениўдиң тийкарғы элемент-ларинен бири базар коньюнктурасын үйрениў менен байланыслы болады.
Коньюнктура дегенде белгили бир факторлардың тәсири натийже-синде жүзеге келетуғын қысқа муддетли шәрт - шәраятлар түсиниледи. Факторлардың өзгериўи коньюнктураның озгериўине алып келеди.
Маркетингда болса базар коньюнктурасы дегенде белгиленген ўақытта мақсетли базарда жүзеге келетуғын экономикалық шәрт - шәраятлар жыйындысы түсиниледи. Базар коньюнктурасын үйрениў зәрүрлиги төмендегилерге байланыслы болады:
әдетте базардың сыйымлылығы, сегментациялая ҳәм талап қайишқоқлиги өзгерип барады, сол себепли олардың мониторингин әмелге асырыў керек;
базардағы факторлар комплекс рәўиште тәсир өткериўи себепли оларды айырықша үйрениў тийисли нәтийже бермейди;
базар ҳаққындағы мағлыўматлар әдетте ретроспектив xарактерге ийе, сол себепли жобаластырыў ушын арнаўлы усыллар талап етиледи.
Базар коньюнктурасын үйрениў мазмуны ҳәм қурамы фирма тәрепинен гөзленген мақсетке байланыслы болады ҳәм үш түрге бөлинеди: коньюнктура аxборотномаси, коньюнктура анализи ҳәм коньюнктура прогнози.
Коньюнктура аxборотномаси - бул базар коньюнктурасының ҳәзирги жағдайы ҳәм оның тийкарғы қәсийетлерин сәўлелентириўши ҳүжжет. Бул коньюнктураны үйрениўдиң ең әпиўайы формасы болып, әдетте саўда ассортиментиниң мақбуллигини баҳалаў ушын пайдаланылады.
Коньюнктура анализи - коньюнктураны бар жағдайға келтирген факторлардың анализин өз ишине алатуғын ҳүжжет саналады. Әмелде анализ базар коньюнктурасының арнаўлы изланиўлерин сәўлелентирип береди ҳәм факторлардың тәсир көлемин анықлаўға хызмет етеди.
Коньюнктура прогнозы базардағы жағдайды белгили бир дәўир ишинде алдыннан көриў ҳәм оның тийкарғы параметрлерин анықлаўды өзиниң ишине алады. Бунда коньюнктураға тәсир өткериўши факторлардың жақын келешектеги қәсийетлерин анықлаўға итибар қаратылады.
Соны итибарға алыў керек коньюнктура анализи ҳәма прогнозыда оның өзине емес, бәлким коньюнктураға тәсир етиўши факторларға көп әҳмийет бериледи. Сол себепли, базар коньюнктурасына тәсир етиўши факторларды ажыратыў мақсетке муўапық болады. Ҳәр қандай базар коньюнктурасын белгилеп бериўши факторларды еки топарға бөлиў мүмкин:
макроэкономикалық факторлар;
микроэкономикалық факторлар, яғный усы базардағы талап, усыныс, баҳа ҳәм конкурент факторлары.
Ҳеш қандай белгили бир товар базары мәмлекет экономикасынан ажыралған түрде раўажлана алмайды. Сол себепли, экономика қандай жағдайда, оның дүнья базарында тутқан орны қандай, миллий байлықлар қайсы дәрежеде қолланылмақта деген сораўларға жуўап табыў тийис болады.
Коньюнктураны үйрениўдиң биринши басқышы экономиканың жағдайына таллаў жасаўдан басланады. Жалпы миллий өним, миллий дәрамат, экспорт көлеми, инвестициялар ҳәм тутыныў дәрежеси ҳ.т.б. көрсеткишлер ишки базардың раўажланғанлық дәрежесин анықлаўға жәрдем береди.
Базар коньюнктурасының ҳәзирги жағдайы экономикалық сиясаттың бир - еки жыл алдын орынлаған ҳәрекетлердиң нәтийжеси (маҳсули) болғанлығы себепли, макроэкономикалық таллаў кеминде еки жыллық мүддеттен кем алыныўы мақсетке муўапық.
Кейинги басқыш базарды қәлиплестириўши тараўдың анализине бағышланады. Бунда төмендеги сораўларға жүўап табыў тийис болады:
тараўдың экономикадағы орны қандай?
тараў теxнологиялық жақтан жасаў циклының қайсы басқышыда?
тараўдың раўажланыў темплери қандай?
тараўда қандай машқалалар бар?
Бундай излениў нәтийжесинде усыныстың улыўма экономикалық имканиятлары белгили болады. Сонысы итибарлы, макроэкономикалық факторлардың анализи комплекс рәўиштеде алып барылыўы ҳәм алынған мағлыўматлар кең көлемдеги коньюнктура анализлеринде қолланылыўы мүмкин. Сол себепли көпшилик мәмлекетлердеги, соннан Өзбекистанда бундай информацияларды мәмлекеттиң арнаўлы органлары ҳәм ҳалық аралық шөлкемлерди ваколатли органлары таярлап беради. Мәселен, БМШ ниң инсан прогрессии есаплары, ТACИС дәстүриниң экономикалық раўажланыў аxборотномалари, Өзбекистан Республикасы статистикалық Комитети таҳлилий аxборотлари ҳ.т.б.
Жоқарыда санап өтилгениндей, микроэкономикалық факторларға усы базардағы талап, усыныс, баҳа ҳәм конкуренция киреди.
Базар коньюктурасы анализинде талаптың барлық тәреплерин үйрениўге айырықша итибар бериледи. Соннан: талаптың географиялық бөлистирилиўи, ассортименттиң кеңлиги ҳәм тереңлиги бойынша бөлистирилиўи, тутыныў интенсивлиги, көлеми ҳ.т.б. қәсийетлерин үйрениў зәрүрли болады. Талапты үйрениўде дәслеп қанаатландырылған талап, соң қанаатландырылмаған талапқа дыққат тартылады. Товар айланыў қурамын товар топарлары ҳәм айырым түрлери бойынша анализлеў арқалы қанаатландырылған талап үйрениледи, қанаатландырылмаған талап болса сатыўшылар ҳәм қарыйдарлардың пикирин үйрениў усыллары жәрдеминде анықланады.
Коньюнктураға тәсир етиўши екинши фактор - бул товар усынысы. Усынысты үйрениўде дәслеп товар дереклерине, сатыўға усыныс етилген товар көлеми ҳәм қурамына, товар запасларына итибар бериледи. Товар дереклерин анализлеў саўда системасына өним жеткерип бериўши кәрxаналар дизимин дүзиў ҳәм олардың имканиятларын үйрениўден ибарат болады.
Ислеп шығарыўшылар товарлардың ассортименти ҳәм жеткерип бериў мүддетлери усынысының қурамын анықлаўға жәрдем береди. Соннан соң базар қатнасыўшыларындағы товар запаслары анализленеди. Запастың көлеми ҳәм қурамы, қашан жүзеге келгенлиги, запастың алмасып барыў динамикасы ҳ.т.б. көрсеткишлар усынысының талапқа қатнасын анықлаўға хызмет етеди. Саўда шөлкемлеринде жүритилген есап системасының мағлыўматлары, инвентаризация нәтийжелери ҳәм арнаўлы излениўлер товар запасларын комплекс үйрениўге негиз болады.
Баҳалардың базар коньюктурасындағы орны ҳәм олардың қәлиплесиўи қәсийетлерин есапқа алған түрде баҳа анализине үлкен итибар бериледи. Баҳаларды үйрениўде төмендегилер анализ объекти сыпатында алынады: баҳалардың турақлылығы, товар ассортименти көлеминде баҳалардың өзгериў дәрежеси, сатыўшы тәрепинен баҳалар бойынша өзгериўшең системаларды қолланыў, мәўсимли баҳалардың қолланылыўы ҳ.т.б. Баҳа базар коньюктурасына тәсир етиўши ең қурамалы фактор саналады. Оның өзинеде бир неше факторлар тәсир көрсетеди. Сол себепли баҳа анализинде тек ған ҳүжжетлерди тексертириў усылы, бәлким арнаўлы усылларда кеңнен қолланылады.
Микроэкономикалық факторлардан және бири усы базардағы конкуренция. Товар базарларындағы конкуренцияны анализлеўде дәслеп кәрxаналар конкуренциясы, соңынан товарлар ҳәм мүтәәжликлер конкуренциясы үйретиледи. Кәрxаналар конкуренциясының анализи сатыўшылар саны, қәнигелесиўи, өним ассортименти, өндирис көлеми, бағдарланған мақсетли сегменти ҳ.т.б. өз ишине алады.
Товарлар ҳәм мүтәәжликлер конкуренцияның анализи тийкарынан коньюнктура прогнозында әмелге асырылады ҳәм конкурент товарлар, орынын басыўшы товарлар ҳәм толтырыўшы товарлардың өз - ара теңсалмақлылығын анықлаўға қаратылады. Бундай конкуренцияны баҳалаў ушын маркетингтиң базарды үйрениў усылларынан кең пайдаланылады. Базар коньюктурасын үйрениўдиң сатыўшы ҳәм ислеп шығарыўшылар ушын зәрүрлиги келешекте ислеп шығарыў қуўатларын қайсы бағдарда раўажлантырыў, қандай сатыў сиясатын қоллыныў бойынша анық ҳәм исенимли информацияға ийе болыўда сәўлеленеди.
Do'stlaringiz bilan baham: |
