|
78. 1.3.Xo’jalik nizolarini hal qiluvchi organlar. Xoʻjalik nizolari (Oʻzbekiston Respublikasida) -iqtisodiyot sohasida va uni boshqarish jarayonida taraflar oʻrtasida kelib chiquvchi kelishmovchiliklar. Yuridik shaxslar, yuridik shaxs tuzmagan holda tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirayotgan va yakka tartibdagi tadbirkor maqomini olgan fuqarolar Xoʻjalik nizolari bilan bogʻliq huquqiy munosabatlarning subʼyektlari hisoblanadi. Xoʻjalik nizolarining quyidagi turlari mavjud: tuzilishi nazarda tutilgan shartnoma moddasidan kelib chiqqan kelishmovchiliklar yoki shartnoma yuzasidan kelib chiqqan boʻlib, hal etish uchun xoʻjalik sudiga topshirish haqida taraflar oʻzaro kelishgan ixtiloflar; shartnoma shartlarini oʻzgartirish yoki shartnomani bekor qilish haqidagi; mulk huquqini tan olish toʻgʻrisidagi; majburiyatlar bajarilmaganligi yoki tegishli tarzda bajarilmaganligi; mulkdor yoki molmulkning boshqa qonuniy egasi tomonidan molmulkni boshqa shaxsning qonunsiz egaligidan talab qilib olishga oid; mulkdorning yoki molmulkning boshqa qonuniy egasining huquklari egalik qilishdan mahrum etish bilan bogʻliq boʻlmagan holda buzilganlik; yetkazilgan zararni qoplash; shaʼn, qadrqimmat va ishchanlik obroʻsini himoya qilish toʻgʻrisidagi va boshqa nizolar, davlat roʻyxatiga olishni rad etganligi yoki belgilangan muddatda davlat roʻyxatiga olishdan bosh tortganlik ustidan shikoyat kabilar.
Xoʻjalik nizolarini, asosan, xoʻjalik sudlari koʻrib chiqadi. Xoʻjalik sudlarining vakolat doirasi Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida (111modda) belgilab berilgan. Xoʻjalik nizolari, shuningdek, hakamlar sudita koʻrish uchun topshirilishi mumkin (Oʻzbekiston Respublikasi XPK, 25modda).
9. Biznes huquqi subyektlari tushunchasi va belgilari. .Tadbirkorlik faoliyati sub’ektlari tushunchasi va makomini aniklash uchun avvalambor “huquq sub’ekti” va “fuqarolik huquqi sub’ekti” tushunchalarining moxiyatini chukur anglab olish lozim buladi. Huquq sub’ekti keng huquqiy kategoriya xisoblanib, uning tarkibiga amaldagi qonun hujjatlariga binoan huquq va majburiyatlarga ega bo’lgan ijtimoiy munosabatlarning barcha ishtirokchilari kiradi. O’z navbatida har bir huquq tarmog’ining o’z sub’ektlari (davlat huquqida - saylovchilar va saylanuvchilar, mexnat huquqida - ish beruvchi va xodim, moliya huquqida - soliq tulovchi va soliq organi, jinoyat protsessual huquqida surishtiruvchi, tergovchi, gumondor, ayblanuvchi, sudlanuvchi va xk.) bo’lganidek, tadbirkorlik huquqining ham o’z sub’ektlari bor. Biznes huquqining sub’ektlari - bu tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishga vakolatli bulgan shaxslardir. Jismoniy va yuridik shaxslar fuqarolik huquqiy munosabatlarda tadbirkor sifatida, shuningdek bunday makomga ega bulmasdan xam ishtirok etishlari mumkin. SHuning uchun fuqarolik huquqi sub’ektlari bir vaktning o’zida tadbirkorlik huquqi sub’ektlari xisoblanishi mumkin. Fark shundaki, tadbirkorlik huquqiy munosabatlarda sub’ekt xar doim tavakkal kilib, o’z javobgarligini zimmasiga olib, foyda olishni maksad kilgan xolda faoliyat yuritadi. Xozirgi biznes huquqi - bu yakka va jamoa tadbirkorlarining yoki boshqacha qilib aytganda, fuqarolarning va barcha mulk shakllariga ega bulgan xususiy, shuningdek davlat korxonalarining professional faoliyati bulib koldi. “Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari tugrisida” URK-328-son yangi taurirdagi sonunning 4-moddasiga muvofik tadbirkorlik faoliyati sub’ektlari (tadbirkorlik sub’ektlari) belgilangan tartibda davlat ruyxatidan utgan xamda tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirayotgan yuridik va jismoniy shaxslardir. Birok, davlat organlari, ularning mansabdor shaxslari, shuningdek tadbirkorlik faoliyati bilan shugullanishi qonun xujjatlarida man etilgan boshqa shaxslar tadbirkorlik faoliyati sub’ektlari bulishi mumkin emas. Masalan, quyidagi mansabdor shaxslarga tadbirkorlik faoliyati bilan shugullanishi ta’qiqlanadi: davlat xokimiyati va boshqaruv organlarining, huquqni muxofaza qilish organlarining xodimlari; davlat banklari raxbarlari va ularning urinbosarlari, xizmat yo’zasidan pul belgilariga va pul (bank) xujjatlariga bevosita alokasi bulgan mansabdor shaxslar; davlat korxonalari, muassasalari va tashkilotlari raxbarlari va ularning bank xujjatlariga imzo kuyish huquqiga ega bulgan urinbosarlari; davlat ta’minot va savdo-sotik korxonalari va tashkilotlarining raxbar xodimlari; tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish bilan boglik masalalarni xal qilish yoki bunday faoliyatni nazorat qilish o’z vazifasiga kiruvchi davlat organlarining raxbar xodimlari va mutaxassislari; Yuqoridagilardan kelib chiqqan xolda, quyidagilarni tadbirkorlik huquqining sub’ektlarining o’ziga xos belgilari xisoblanadi: davlat ruyxatidan o'tgan bo'lishligi; muayyan faoliyat turlari bilan shugullanishlari uchun albatta ruxsatnoma (litsenziya)ga ega bulishlari lozimligi; o’z mol-mulkiga ega bulishligi; tadbirkorlik huquq va majburiyatlariga ega bulishligi: bunday huquq va majburiyatlarning doirasi O’zbekiston Respublikasi qonunlari bilan xamda ularga muvofik kabul kilingan mazkur tadbirkorlik faoliyati yurituvchi sub’ektlarining ta’sis xujjatlari bilan aniklanadi; mustaqil javobgarligi: javobgarlik uning o’z mol-mulki doirasida amalga oshiriladi; o’zlarining bo’zilgan huquqlarini va qonuniy manfaatlarini sud orkali ximoya qilish imkoniyatiga ega ekanligi xisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
