8-тема: Сиясий философиялық ағымлар ҳәм сиясий идеология

Қосымша:
1. Ўзбекистон Республикаси. Ўзбекистон Миллий энциклопедияси. Т., 1997
2. Каримова Г.И. Политико-экономические реформы в Узбекистане: реалии и перспективы. Т., “Ўзбекистон”, 1995
3. Каримов И. Маънавият, фалсафа ва ҳаёт. Т., “Фан”, 2001
4. Гаджиев К.Г. Политическая философия. М., “Экономика”, 1999.

Сиясий модель деп жәмийеттиң экономикалық, ҳуқықый, социаллық, мәдений ҳәм мәнәўий турмысының белгили бир дәстүри який концепциясына айтамыз. Сиясий модельсиз жәмийет алға бир адымда ҳәрекет ете алмайды.

Ҳәзирги заманда ҳәр қандай мәмлекет ҳәм жәмийет белгили бир анық сиясий модель тийкарында искерлик көрсетеди. Сиясий модельге болған итияж әдетте тарийхый итияж есапланады.
Ғәрезсизликке ерискен жас мәмлекетлер ушын сиясий модельди туўры таңлаў оғада әҳмийетли. Өзбекстан ушын бул мәселе ғәрезсизликтиң дәслепки жылларында күтә актуал болды. Туркия, Қытай, АҚШ, Оңтүслик Корея модельлери үйренилди. Нәтийжеде сиясий модель ҳәр бир мәмлекет ушын қайталанбас белгилерге ийе екенлиги анық болды. Бул белгилер усы мәмлекеттиң тарийхый өтмиши, өзине тән мәденияты, халықының менталитети ҳәм т.б. байланыслы. Екиншиден, ҳеш бир миллет басқа миллет қәлби менен жасай алмайды. Үшиншиден, ҳеш бир халық өз раўажланыўында басқаға елеклеп жасай алмайды.
Бул жуўмақлар тарийхый процесстиң объектив тәбиятқа ийе екенин тағы бир мәрте дәлиллейди. Республика басшылығы дәслептен-ақ Өзбекстанның өзиниң жаңаланыў ҳәм раўажланыў жолы бар деген объектив-илимий жуўмаққа келди, нәтийжеде “өзбек модели”ниң тийкарғы бағдарлары ислеп шығылды.
Сиясий модель талапларынан бири улыўма инсаний ҳәм миллий сиясий қәдириятлардың өз-ара үйлескенлигин сақлаў болып табылады. Бул улыўмажәҳән демократиялық тәртип-қәдириятларды ҳүрмет ете отырып, миллий қәдириятларды, миллий шәрт-шараятларды есапқа алыў болып табылады. Президентимиз өзимизге тән сиясий модель туўралы сөз ете отырып былай деген еди: “Ол халықтың миллий тарийхый турмыс ҳәм ойлаў тәрзинен, халық дәстүрлери ҳәм үрп-әдетлеринен келип шығады” (Каримов И.А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. Т 1, Т., 1996, 41 бет)
Буныңдан жуўмақтың баслы себеби, терең тамырлары өтмиштеги дәстүрлик жамаа турмыс тәрзине барып тақалатуғын жамаатшылық тийкарлар Өзбекстан ҳәм Қарақалпақстан халықларына тарийхый тән белги болып табылады. Жасы үлкенлерге ҳүрмет қылыў, шаңарақ ҳәм перзентлерге ғамхорлық етиў, ашық көңиллилик, миллетинен ғәрезсиз адамларға унамлы мүнәсибетте болыў, басқалар қыйналғанда жәрдем қолын созыў, әййемнен инсанлар аралық қатнас өлшемлерине айналған. Өзбекстан сиясий моделиниң өзине тән айрықшалықларынан тағы биреўи – билимге, устазларға, мәрипет таратыўшыларға айрықша иззет-ҳүрметте. Бул халқымызға тән пәзийлет.
Сиясий модельдиң әҳмийети сонда, ол жәмийеттиң экономикалық, ҳуқықый ҳәм мәнәўий раўажланыўы ушын дәстүр режеге өзине тән “жыл көрсетиўши жулдызға айналады”. Сиясий модель болмаса, жәмийет компасы жоқ який бузылған кемеге уқсайды, өз бағдарын жоғалтады.
Сиясий модельге итияж ишки социал-экономикалық раўажланыў талапларынан келип шығады. Сондай ақ, сиясий модель жәмийеттеги сиясий болмаған шөлкемлерге ҳәм уйымларғағада шешиўши түрде тәсир етеди.
Сиясий модельге қарап, жәмийеттиң жәмийетлик-сиясий тәбиятын, сиясий турмысының айрықшалықларын, демократияласыў дәрежесин, инсан ҳуқықлары ҳәм еркинликлериниң қай дәрежеде қорғалыўын билиўге болады.
Сиясий модель белгили дәрежеде сиясий теория ролин де атқарады, өйткени онда реал әмелий турмыстың идеялық реже-қағыйдалары жәмленген болады.