8-Mavzu: Sharq uyg`onish davri madaniyati Reja

“Burhoniddin va milla” 
ya’ni 
“Din va millatning hujjati” 
degan 
yuksak unvonga sazovor bo‘lgani ham buni yaqqol isbotlaydi. 
Marg‘inoniyning o‘lmas merosi, xususan, ellik etti kitobidan iborat “Hidoya” 
― “To‘g‘ri yo‘l” deb atalgan asari, mana sakkiz asrdirki, musulmon 
mamlakatlarida eng nufuzli va mukammal huquqiy manba sifatida e’tirof 
etib kelinayotgani albatta bejiz emas”
3
,- deb yozgandi. 
2
O‘sha asar, 38-39-betlar. 
3
Karimov I.A. YUksak ma’naviyat ― engilmas kuch. ― Toshkent: “Ma’naviyat”, 2008, 40-bet. 

---

YAqin SHarq, Markaziy Osiyolik olimlar islom dini ilmi rivojiga 
buyuk hissalarini qo‘shar ekanlar Allohning yakka-yu yagonaligi, Allohning
bir ekanligi to‘g‘risidagi tavhid bilan ham mashhur bo‘ldilar. Fanning bu 
jabhasida zamon ulamolari va fuzalolari orasida buyuk qobiliyat egasi 
Abu 
Mansur al-Moturidiy 
(870-944) 
- 
nomi alohida ajralib turadi. 
Imom Moturidiyning asosiy asarlari “Kitob at-Tavhid” 
(“YAkkaxudolik 
haqidagi kitob”), 
“Ta’vilet ahl as-sunna”
(“Sunniylik an’analari sharhi”)
dir. 
“Kitob at-Tavhid” Xudonning yakka-yagonaligi bilish nazariyasi bayon 
qilingan musulmon ilohiyotshunosligining birinchi asari hisoblanadi. 
Kitobning kalom ilmi sha’rifi berilgan muqaddimasida bilimning 3 manbai: 
hissiy (
sezgi
) a’zolari vositasida, naql-rivoyatlar vositasida va aql- idrok 
vositasida axborotlar olish mumkinligi haqida gapiriladi.
Imom Moturidiy sof din doirasidan chiqmagan holda aql-idrokni 
ulug‘laydi va mantiqan asoslagan bilimning ahamiyatini ta’kidlaydi. Kitobda 
o‘sha davrdagi adashgan firqalar qarashlarining haqiqatdan yiroq ekanligi 
tahlil etilgan. Imom Moturidiy “din yo‘lidagi barcha adashuvchilarning 
sababi ― riyokor kimsalarga ko‘r-ko‘rona ergashishdadir”, deb ta’kidlagan 
edi. 
Imom Moturidiy ilohiyotchi olim sifatida muhim aqidaviy masalalar- 
juz’iy ixtiyor, e’tiqod, oxirat hayoti kabilarni qamrab oluvchi risolalar bitdi. 
“Ma’xaz ash-shari’a” (“
SHariat manbalari
”), “Kitob al-usul” (“
Diniy 
ta’limot asoslari kitobi
”), “Kitob al-jadal” (“
Dialektika haqidagi kitob
”) kabi 
asarlar shular jumlasidandir. Imom Moturidiy Abu Hanifa qarashlarini 
tushuntirib berib, uni rivojlantirdi. Abul Hasan al-Ash’ariy ishlab chiqqan 
islom aqidasi asoslarini takomillashtirib, uni sunniylik e’tiqodiga kirib qolgan 
noto‘g‘ri, g‘ayri sahih aqidalaridan tozaladi. Imom Moturidiy qarashlari o‘z 
davrida mintaqaning madaniy va ilmiy ravnaqiga sabab bo‘lgan. CHunki, din 
asoslarini mantiqan tushuntirgan, tanlov huquqi, dinlararo bag‘rikenglik, 
ijtimoiy hamjihatlikni qaror toptirish g‘oyalarini rivojlantirgan. 
Preziedntimiz Islom Karimov ta’kidlaganidek: “Imom Moturidiy 
bobomizning o‘rta asrlardagi g‘oyat xatarli va tahlikali bir vaziyatda o‘z 
hayotini xavf ostiga qo‘yib, avlodlarga ibrat bo‘ladigan, islom olamida 
“Musulmonlarning e’tiqodini tuzatuvchi” degan yuksak sharafga sazovor 
bo‘lgani bu nodir shaxsning ulkan aql-zakovati va matonatidan dalolat 
beradi”
4
. 
O‘zining ilmiy faoliyati tufayli o‘z davrida