8 – mavzu. Texnologik jarayonlarni boshqarishning prinsipi va strukturasi Loyiha hujjatlari haqida umumiy ma’lumot Avtomatik boshqaruv va texnologik nazorat sxemalari

Sxemalardagi elementlarning shartli grafik va harfli-raqamli belgilanishlari

Shartli grafik belgilarning tuzilish prinsiplarining xususiyatlari 2.1-rasmda keltirilgan bir nechta misollar bilan ifodalanadi [1,2, 3, 6, 13]:

1. Yagona bir belgi ( 2.1-rasm) shartli belgilanishda joylashishiga ko’ra bir nechta ifodalarni tasvirlashi mumkin. Masalan, nuqta belgisini ko'ramiz.

Bu belgi yordamida o’tkazgichlarning tutashgan joyini (1), impulsli quvurlarning tarmoqlanish joyini (2), kontaktlarning harakatlanuvchi qismini (3), ionli qurilmalarning gaz to’ldirish nuqtasini (4), ko’p fazali chulg’amlarning neytral nuqtasini (5), chulg’am ning boshlanish nuqtasini (6), ko’p karrali kontaklarning yopiq holatdagi nuqtasini (7) va boshqalarni ifodalash mumkin.

2. Turli tipdagi sxemalarda ayni bir belgi berilishiga ko’ra turli belgilarni ifodalashi mumkin. Masalan, to'g’i to’tburchak prinsipial sxemalarda qo’llanganda, rele chulg’ami magnitli ajratkichni va kontaktorni ifodalaydi; strukturali va funksional sxemalarda ishlatilganda qurilmalarning funksional qismlarini o’tkazgichlarni loyihalashda ishlatilganda shchit, pult, shtativ va boshqalarni ifodalaydi.

3. Ishlab chiqarish belgilarini tuzishda, u yoki bu aniq hollarda, umumiy belgilar yetishmay qolgan bo’lsa , asosiy olinadigan umumiy belgilarni standarti bo'yicha o’rnatiladi.

4. Shartli-grafik belgilarning ayrim qismlari va elementlari bitta tipdagi sxemalar uchun bir emas, bir nechta belgilarga ega bo'lib, ularning har birini muayyan holatlarda qo’llash kerak.

2.1-rasmda transformator chulg'amini 3 ta standart ko’rsatkichlari berilgan. 16-ko’rsatkich yorug’lik ta’minlash va quvvatlantirish sxemalarida qo’llaniladi. Uning yordamida transformtor tasvirlangan (19-ko’rsatkich).

Chulg'am larning birikmasini aniq ko'rsatish uchun 17-ko’rsatkich

qo'llaniladi.

18-ko’rsatkich ulanishning turini belgilash uchun ishlatiladi.

Ko’rib chiqilayotgan misoldagi 2 – chulg’am li transformator chulg'amlari (19) va (20): birlamchisi yulduz ko'rinishida, ikkilamchisi neytral nuqta bilan chiqarilgan yulduz ko’rinishida ulangan.

5. Ayrim elementlar va ularning qismlari sxemalarning turiga qarab ozmi ko'pmi aniqlikda ko'rsatiladi. Agar kabelni yo’llovchi o’chirgichga borishi rejada ko'rsatilishi kerak bo'lsa, buni eng sodda usulda ko'rsatiladi (2.1 - e rasm, yuqorida). Agarda kontaktlar qaysi zanjirga kiritilganligini (chiqarilganligini) ko’rsatish kerak bo’lsa , unda o'sha putevoy o’chirgichni aniqlashtirib

ko'rsatadi (2.1-e rasm, markazda; 2.1-e rasm, pastda) kontaksiz putevoy o'chirgich ko'rsatilgan, u mexanik bog’lanishga ega emas (ichki kontaktga) kontrollashtiruvchi obyekt bilan (aloqa, masalan induktivli).

Bundan tashqari, uning sxemasi kontaksiz elementdan tashkil topgan bo'lib, ular drossellar, kondensatorlar, triodlar va boshqalardan tashkil topgan. Kontaksiz putevoy o'chirgich planda yuqorida ko’rsatilgan tarzda ko'rsatiladi. (2.1-e rasm, ustidan), lekin sxemada to’g’ri to’rtburchak ko’rinishda ifodalab qo’yiladi va unga manba o’tkazgichlari ulanadi (1 va 2) va sxemaga ulash uchun undan chiquvchi o’tkazgichlari (3, 4, 5) chiqarib qo’yiladi.