8- маъруза мавзу: электр ўлчов асослари

Физик (ўлчанадиган) катталиклар турига қараб электр, магнит ёки ноэлектрларга бўлинади.

• Физик (ўлчанадиган) катталиклар турига қараб электр, магнит ёки ноэлектрларга бўлинади.
• Электр ва магнит катталиклар икки гуруҳга бўлинади: энергетик ва параметрик.
• Энергетик катталиклар: ЭЮК, кучланиш, ток, қувват, энергия, магнит оқими, магнит майдон кучланганлиги кабилардир.
• Параметрик катталиклар – қаршилик, сиғим, индуктивлик, ўзаро индуктивлик ва ш.к.лардир. Шундай, яна, вақтли хусусиятга эга бўлганлар: давр, частота, фазалар фарқи ва ш.к. лардир.
• Маълум ўлчамдаги физик катталикларни акс эттиришда фойдаланиладиган ашёвий ўлчаш воситаси ўлчов деб аталади. Электр қаршиликларининг ўлчови – ўлчов резисторлари (қаршилик ғалтаклари), электр юритувчи куч ва кучланишларининг ўлчовлари – нормал элементлар, индуктивликнинг ўлчови – ўз ва ўзаро индуктивлик ўлчов ғалтаклари, электр сиғимининг ўлчови – намунавий конденсаторлар.

Ўлчаш маълумотларини кузатувчининг бевосита ўзлаштириши учун қулай бўлган шаклда кўрсатувчи техник воситаси ўлчов асбоби дейилади.

• Ўлчаш маълумотларини кузатувчининг бевосита ўзлаштириши учун қулай бўлган шаклда кўрсатувчи техник воситаси ўлчов асбоби дейилади.
• Барча электр ўлчов асбоблари икки турга бўлинади: аналогли ва рақамли.
• Кўрсатиши ўлчанаётган миқдорни ўзгаришига узлуксиз боғлиқ бўлган ўлчов асбоби аналогли ўлчов асбоби дейилади.
• Ўлчаш маълумотлари автоматик ҳолда дискрет сигналларни ҳосил қиладиган ва кўрсатиши рақам шаклида ифодаланадиган асбоблар рақамли асбоблар дейилади.

• Ўлчаш маълумотларининг олиниш усулига қараб ўлчов асбоблари қуйидагиларга бўлинади: кўрсатувчи асбоблар (ўлчаш натижасини шкала бўйича кўриш мумкин); қайд қилувчи асбоблар (ўлчаш натижасини тасмада акс эттиради).
• Ўлчов асбоблари ўлчов билан таққослаш усули бўйича бевосита ва билвосита таққослаш асбобларига бўлинади.
• Бевосита таққослайдиган асбобда сигнални бир ёки бир нечта ўзгартириш назарда тутилган. Уларга стрелкали амперметрлар, вольтметрлар, ваттметрлар ва шунга ўхшаш асбоблар мисол бўлади.
• Билвосита таққослаш асбоблари ўлчанаётган миқдорларни маълум миқдор билан таққослашга асосланган. Буларга ўлчов кўприклари потенциометрлар мисол бўлади. Солиштириб ўлчайдиган асбоблар ўлчашни юқори аниқлик билан бажаришни таъминлайди. Улар юқори сезгирликка эга. Лекин ўлчашнинг бу усули мураккаб ва кўп вақт сарфлашни талаб қилади.

• Ўлчов асбобининг аниқлиги унинг хатолиги нолга қанчалик яқинлигини билдирувчи кўрсаткичдир. Стрелкали ўлчов асбобларининг аниқлиги келтирилган хатолик билан баҳоланади:

• бу ерда: Аў - ўлчанган миқдор. Аҳ - ўлчанган миқдорнинг ҳақиқий қиймати; АN – ўлчаш асбобининг нормаланган қиймати; ∆ - абсолют хатолик.