7. Dunyoqarashni shakllantirishda madaniyat mezonlari va umummadaniy dunyoqarashning omillari

Iogann Genrix Pestalotsi 
(1746–1827) tarbiyaning maqsadi bolalarda “haqiqiy 
insoniylikni” namoyon ettirishdan iboratligini aytadi. Pestalotsining ta’kidlashicha, 
tarbiya uyg‘un tarzda, ya’ni bolaning tabiati, ruhiyatiga muvofiq holda amalga 
oshirilishi kerak. Koʻz, – deydi Pestalotssi, – koʻrishni, quloq eshitishni, oyoq yurishni, 
qoʻl ushlashni istaydi. Shuningdek, qalb ham ishonishni va sevishni istaydi. Aql 
fikrlashni istaydi. Olim ta’lim aniq hayotiy kuzatishlarga asoslanishini tavsiya qiladi, 
koʻrgazmalilikni ta’limning oliy sharti hisoblaydi. U “Lingard va Gertruda” (1781 – 
1787) nomli ijtimoiy – pedagogik roman yozib, bu romanda xoʻjalikni oqilona usulda 
olib borish va bolalarni toʻg‘ri tarbiyalash vositasi bilan dehqonlarning turmushini 
yaxshilash toʻg‘risidagi oʻz g‘oyalarini olg‘a suradi. 
Adolf Disterverg 
(1790–1866) pedagoglik sohasida samarali ish olib borish bilan 
bir vaqtda matematika, nemis tili, geografiya, matematik geografiya, astronomiyaga 
doir yigirmadan ortiq darslik va oʻquv qoʻllanmalar nashr qilingan. Bu darsliklar va 
oʻquv qoʻllanmalari Germaniyada va boshqa koʻpgina mamlakatlarda katta shuhrat 

---

127 
qozondi. U 
“Nemis muallimlarining muallimi”
degan faxrli unvonga sazovor boʻldi. 
Disterverg takomillashib boruvchi ta’lim didaktikasini yaratdi. Didaktikaning asosiy 
talablarini ta’limning 33 qonun va qoidasi tariqasida bayon qilib berdi. U taklif qilgan 
koʻrsatmali ta’lim “yaqindan uzoqqa”, “oddiydan murakkablikka”, “ma’lumdan 
noma’lumga” oʻtish kerak, degan qoidalar bilan bog‘liq ta’limdir. 
G‘arbiy Yevropada Yan Amos Komenskiy, Iogann Genrix Pestalotssi, Robert 
Ouen, Iogann Gerbart, Adolf Distverg, Konstantin Dmitriyevich Ushinskiy, Lev 
Nikolayevich Tolstoy, Anton Semyonovich Makarenko, Vasiliy Aleksandrovich 
Suxomlinskiylarning ta’lim-tarbiyaning roliga bergan baholari katta ahamiyatga 
egadir. Rossiyaga ham XIX asr boshlarida “Uyg‘onish” davri yetib kelib, bir necha 
koʻzga koʻringan pedagog olimlar yetishib chiqqan. 
Shulardan biri mashhur rus 
pedagog 
olimi