6-Ma’ruza Mavzu: Uzunlikni o’lchash

Geometrik nivelirlash usullari: 
Geometrik nivelirlashda 
ishlatiladigan nivelir asbobining teodolitlardan farqi shuki, uning 
qarash trubasi zenit bo‘yicha aylanmaydi, chunki u gorizontal 
vizirlashga moslangan. Qarash trubasining vizir o‘qini yonidagi 
slindrik adilak hamda ko‘tarish vintlari yordamida gorizontal 
holatga, ya’ni ish bajaradigan holatga keltirish mumkin.
Geometrik nnvelirlashda bir nuqtaning boshqa nuqtaga 
nisbatan balandligi, ya’ni nisbiy balandligini topishning bir necha 
xil usuli bor.
Oldinga nivelirlash. 
Joydagi ikkita nuqtaning (6.10-shakldagi 
A va V nuqtalar) bir-biriga nisbatan balandligini aniqlash kerak 
deylik. Buning uchun A nuqtaga nivelir, V nuqtaga reyka tik qilib 
o‘matiladi. Nivelir ishlaydigan holatga keltirilib, qarash trubasi 
reykaga vizirlanadi va b sanoq olinadi. Asbobning reyka yoki 
ruletka bilan o'lchangan balandligi (A nuqtadan nivelir qarash 
trubasining gomzontal helatdagi vizir o‘qigac'ha bo‘lgan oraliq) i 
ga teng bo‘lsa, Vnuqtaning A nuqtaga nisbatan balandligi: 
h=i-b(6A) 
bo‘ladi.
Demak, oldinga nivelirlashda bir nuqtaning ikkinchi nuqtaga 
nisbatan balandligi reykadan olingan sanoqni asbob balandligidan 
olib tashlagandan keyin qolgan songa (ayirmaga) tengdir.
Agar reykadan olingan sanoq asbob balandligidan katta, ya’ni 
i bo‘lsa, nisbiy balandlik ishorasi manfiy, reykadan olingan


sanoq asbob balandligidan kichik, ya’ni i >b bo'lsa, ishora musbat 
bo‘ladi.
Birinchi nuqta (A) ning absolyut balandligi (NA) hamda bu 
nuqtaga nisbatan ikkinchi nuqta (B)ning balandligi (hAV) ma’lum 
bo'lgach, ikkinchi nuqta (V) ning absolyut balandligi quyidagicha 
hisoblab chiqariladi:
HB =HA +hAB (6.2)
Ikkinchi nuqta absolyut balandligining bunday hisoblab 
chiqarilishiga absolyut balandlikni nisbiy balandlik boyicha 
aniqlash deyiladi.
------------------- :—