|
6.10-rasm. Oldinga
nivelirlash
Ikkinchi nuqtaning absolyut balandligini asbob gorizonti
yordamida aniqlash ham mumkin. Asbob gorizonti deganda,
nivelir vizir o‘qi yo‘nalishining absolyut balandligi tushimiladi.
6.10-rasmda asbob gorizonti quyidagiga teng:
H>=HA+i (6.3)
Ikkinchi (V) nuqtaning asbob gorizonti usulida aniqlangan
absolyut balandligi:
HBJHi+b(6A)
bo'ladi.
Misol, (7=1638 m;b= 0815 mm; NA = 255,347 m deylik.
Shunda V nuqtaning A nuqtaga nisbatan balandligi:
hAB= 1638-0815 = + 0823 mm.
Nisbiy balandlik usulida hisoblaganda V nuqtaning absolyut
balandligi:
NB = 255,347+ 0,823=256,170 m,
asbob gorizonti usulida hisoblaganda esa:
i f f r 255,347 + 1,638 = 256,985 m,
NB = 256, 985 - 0, 815 = 256,170 m.
0 ‘rtadan nivelirlash.
0 ‘rtadan nivelirlashda nivelirlana-
yotgan nuqtalarga tik qilib reykaiar, reykaiar oralig‘iga esa nivelir
o‘matiladi (6.11-rasm). Nivelir ish holatiga keltiriladi, qarash
trubasi dastlab keyingi (nuqtadagi) reykaga vizirlanib reykadan a
sanoq olinadi, so‘ngra oldingi (V nuqtadagi) reykaga vizirlanib b
sanoq olinadi- Keyin V nuqtaning A nuqtaga nisbatan balandligi
quyidagicha hisoblab chiqariladi: hAB = a-b (6.5)
Shunday qilib, o‘rtadan nivelirlashda nisbiy balandlik keyingi
reykadan olingan sanoq bilan oldingi reykadan olingan sanoq
0 ‘rtadan turib nivelirlashda ikkinchi nuqtaning absolyut
balandligini nisbiy balandlik bo‘yicha hisoblashda (6.3)
formuladan, asbob gorizonti bo‘yicha hisoblashda esa (6.4)
formuladan foydalaniladi. Bunda asbob gornzonti quyidagiga teng
bo‘ladi:
Misol. a = 1150 mm; b— 0375 mm; HA- 256,385 m, deylik.
Shunda V nuqtaning A nuqtaga nisbatan balandligi quyidagiga:
hAV= 1150-0375 = + 0775 mm
teng boladi.
Nisbiy balandlik bo‘yicha hisoblaganda V nuqtaning absolyut
balandligi NB=256,385 + 0,775 = 357,160 m, asbob gorizonti
bo‘yicha hisoblaganda esa:
N i« 256,385 + 1,150 * 357,535,
NB * 357,535 - 0,375 = 357,160 m.
Geometrik nivelirlashda asosan o‘rtadan nivelirlash qo‘llanila-
di. 0 !rtadan nivelirlash mumkin bo ‘ Imagandagina oldinga nivelir
lash usuli ishlatiladi. Oldinga nivelirlash usulining kamchiligi
stamdan iboratki, nishab joyning nisbiy balandligi nivelir baland
ligi bilan reykadan olingan sanoq ayirmasiga teng bo‘lganligidan
bunda faqat asbob balandligiga teng bo‘lgan nisbiy balandlik-
nigina o‘lchash mumkin. Bundan tashqari, oldinga nivelirlashda
bar bir stansiyada asbob balandligini aniq o'lchash zarur
bo‘lganligidan ish ancha qiyinlashadi vamehnat ko‘p sarfbo‘ladi.
0 ‘rtadan niveliriashning afzalliklari quyidagilardan iborat:
a) har bir stansiyada reyka balandligiga teng bo‘lgan nisbiy
balandlikni, ya’ni oldinga nivelirlashdagiga nisbatan kattaroq
nisbiy balandlikni o‘lchash mumkin;
b)har bir stansiyada nivelir balandligini o‘lchashning hojati
yo‘q;
v)niveliming qarash trubasi nivelir bilan reyka orasidagi
masofani kattalashtirib ko‘rsatganligidan oldindan nivelirlashdagi
ga qaraganda ikki baravar uzunroq masofani nivelirlash mumkin;
g) asbob ikki nuqta o‘rtasiga o‘matilganligida yer egriligining
va atmosfera refraksiyasining ta’siri ancha kamayadi;
d) asbob nivelirlanayotgan ikki nuqtaning qoq o‘rtasiga
o‘matilganda asbob vizir o‘qining gorizontal emasligi natijasida
ro‘y beradigan xatoning ta’siri bo‘lmaydi. Bu o‘rtadan
niveliriashning asosiy afzalligi bo‘lib hisoblanadi.
O ‘lchov asboblaming ishidagi xatoni butunlay yo‘qotib
bo‘lmagani
singari,
qanchalik
sinchiklab
tekshirilmasin,
niveliming vizir o‘qini ham mutlaqo gorizontal holatga keltirib
bo‘lmaydi. Shu tufayli oldinga nivelirlashda reykadan b sanoq
emas, balki sal noto‘g‘riroq sanoq: b'=b+A olinishi mumkin
(6.10-rasm, a). Bu xato nisbiy balandlikni aniqlash natijasiga
ta’sir qiladi. Oldinga nivelirlashda xato A ni yo‘qotib bo‘lmaydi.
0 ‘rtadan nivelirlashda o‘lchash natijasiga bu xato deyarli
ta’sir etmaydi. Masalan, ko‘rish trubasi orqadagi reykaga
vizirlanib sanoq olinganda ro‘y bergan xato tufayli a sanoq
o‘miga a ’=a+A sanoq, oldindagi reykaga qarab sanoq olinganda
esa b o£miga b ’=b+Д sanoq olinadi (6.10-rasm, b). Shu
sanoqlardan nisbiy balandlik hisoblab chiqariladi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
