6-Ma’ruza Mavzu: Uzunlikni o’lchash

6.2. NiVelir va nivelirlash ishlari. Geometrik nivelirlash
Geometrik nivelirlashda nivelir, nivelir reykasi, shtativ (uch 
oyoq), bashmak ishlatiladi. Nivelir bu optik - mexanik asbob 
bo‘lib, uning yordamida gorizontal tekislikka parallel chiziq 
quriladi. 
Hozirgi 
vaqtda nivelirlar konstruktiv jihatdan

quyidagilarga bo‘linadi: Qarash trubasiga slindrik adilak 

o‘matilgan nivelirlar. Bu nivelirlarda vizir o‘qi slindrik adilak 
yordamida gorizontal holatga keltiriladi.
Kompensatorlik nivelirlar. Bu nivelirlarda vizir o‘qi 
kompensator qurilmasi yordamida avtomatik ravishda gorizontal 
holatga keltiriladi. Nivelirlar aniqlik jihatidan uch guruhga 
bo'linadi:
yuqori aniqlikdagi nivelirlar N05, N-l, N-2;
aniq nivelirlar N3, N3K, N3KL;
texnikaviy nivelirlar N10.
Nivelir markalaridagi: N - nivelir, raqam - bir kilometr 
uzunlikdagi yo‘lni nivelirlashda o‘rtacha kvadratik xatolik, К - 
kompensator, L - limb, KL - kompensator va limb degani.
6.6 
- rasmda N3 slindrik adilakli aniq niveliming chizmasi 
keltirilgan. Nivelir ishlatish vaqtida shtativ 13 ga, o‘rtadan 
nivelirlashda shtativ nuqtalar orasiga, oldindan nivelirlashda esa 
nuqtaga o‘matiladi.
6.6-rasm. H3 niveliri tuzilishi
1-qarash trubasi; 2-truba mahkamlash vinti; 3-mikrometr vinti 
(qarash trubasiga gorizontal harakat beradi); 4-taglik ко ‘tarish vintlari 
bilan; 5-doiraviy adilakni tuzatish vintlari; 6-elevatsion vint (qarash 
trubasiga vertikal tekislikda mikro harakat beradi); 7-doiraviy adilak; 
8-fokuslovchi (kremalera) vint; 9- slindrik adilak kamerasi;10-slindrik 
adilakni tuzatish vintlari; 11-slindrik adilakni tuzatish vintlarini yopib 
turuvchi qopqoq; 12-slindrik adilak; 13-shtativ (uch oyoq); 14-ko ‘tarish 
vintlari. ( a) folcuslovchi vint tomonidan; b) slindrik adilak tomonidan.
Nivelir ishlatish vaqtida shtativ 13 ga, o‘rtadan nivelirlashda 
shtativ nuqtalar orasiga, oldindan nivelirlashda esa nuqtaga

o‘matiladi. Doiraviy adilak 7 pufakchasi taglik 4 ning ko‘tarish 

vintlari yordamida nol punktga keltiriladi. Qarash trubasi 1 
reykaga to‘g‘irlangach mahkamlash vinti