2-reja. VaRni hisoblashda qo'llaniladigan metodlar. VaR –juda oson va intiyutiv kontseptsiya bo'lishiga qaramasdan, uning hisoblanishi juda qiyin statistik muammodir.
VaR ni hisoblash usullari : parametrik va noparametrik Parametrik modellar –tavakkalchilik omili taqsimlanishining statistik ko'rsatkichlari asosida bo'ladi Noparametrik model esa simulyatsiya yoki tarixiy modellardir. VaR ning hisoblashda qo'llaniladigan metodlar 3 ta kategoriyaga bo'linadi: Tafovut-qoplash yondashuvi parametrik yondashuv hisoblanadi.Bu faraz bozor parametrlarida o'zgarishlar va portfel qiymati me'yoriy taqsimlanishiga asoslanadi. Me'yoriylik farazi faqat oddiy chiziqli instrumentlardan tashkil topgan portfel uchun eng asosiy va oddiy yo'ldir. Birinchi qadamda oddiy va standartlashgan bozor instrumentlari majmuiga individual investitsiyalarni yo'naltirilsagina tafovut-qoplash yondashuvi amalga oshadi. Bu standartlashgan bozor instrumentlarida har bir instrument pozitsiyalar majmuidek keyin ifoda etiladi.
Masalan, 10 yillik kuponli obligatsiyani10 zero kuponli obligatsiyalarga bo'lish mumkin. Bu instrumentlarning tafovut va qoplanishlari baholanishi zarurligi standartlashgan bozor instrumentlaridan so'ng aniqlanadi. Statistik ma'lumotlar odatda tarixiy ma'lumotlarga qarab olinadi. So'ngi qadamda baholangan standartlashgan pozitsiyalardagi og'irliklar, tafovut va qoplashlardan foydalanish orqaliportfel uchun VaR raqamlarda hisoblanadi.
Tafovut – qoplash yondashuvining ustunligi uning soddaligidadir. Agar VaR darajasini hisoblashda normal taqsimlashning standart matematik xususiyatlaridan foydalangandek me'yoriylik ustunlik qilsa, VaR ni hisoblash nisbatan oson bo'ladi. Bundan tashqari, me'yoriylik har xil o'tuvchi davrlar va ehtimollik darajalari orasida oson ko'chiruvchidir. Ushbu metodni amalga oshirish oson bo'lishiga qaramay, shuningdek me'yoriylik sharti ba'zi muammolarga sabab bo'ladi.
Ko'pgina moliyaviy aktivlar “semiz dumli”daromad taqsimotlari nomi bilan mashxur. Bu ibora normal taqsimotlar beradigan natijalardan ko'ra juda ko'p foyda keltiradigan aktivlarga nisbatan qo'llaniladi. Natijada VaR ning hisoblanishi o'z muhimligini yo'qotishi mumkin. Agar portfel optsionlar kabi, egri chiziqli tavakkalchilik o'zgaruvchilariga ega instrumentlarni o'z ichiga olsa, muammo yanada kattalashadi. Ushbu masalaning bir yechimi ushbu instrumentlar daromadliligini taqribiy tekislash va VaR ni chiziqli tahminiiy hisoblashdir. Bu metod delta normal yondashuvi deb ataladi. Biroq delta normal yondashuvning kamchiligi shundan iboratki, u faqat portfelning egri chiziqliligi chegaralangan holatdagina ishlaydi. Britten- Jons va Shkifer kvadratik VaR metodlarini taklif qilishadi. Bu metodlar deltogamma metodlari nomi bilan ham ma'lum. Delta normal metodlarining afzalliklari ravshan, ammo shu bilan birga bu metodda asosiy tafovut-qoplash yondashuvi yo'qotiladi.
Tarixiy simuliatsiya. - noparametrik metod, tarixiy simuliatsiya – amalga oshirish uchun eng qulay yondashuvdir. Bu mantiqan juda oddiy, joriy portfel VaR ni hisoblash uchun tarixiy bozor ma'lumotlaridan foydalaniladi. Tarixiy simuliatsiyaning birinchi qadami bu portfeldagi instrumentlarni aniq davrda ushbu instrumentlar uchun vaqt seriyalarini qulga kiritishdir. Ikkinchi joriy portfelda taxminiy daromadliklarni keltirib chiqarish uchun vaznlardan foydalaniladi. Ushbu taxminiy daromadliklar joriy portfel kuzatilayotgan davrda o'zgartirilmaydi degan farazdan kelib chiqadi.
VaR hisob – kitoblari portfel daromadliligi gistogrammasidan ham ko'rinishi mumkin. Ushbu metod ortidagi faraz shundan iboratki, tarixiy daromadliklarning taqsimlanishi keyingi davrlardagi daromadlarning qaytishi sababi sifatida qaraladi. Tarixiy simuliatsiya oddiyligi bois ustunlikka ega. U statistik taqsimot haqida hech qanday faraz keltirib chiqarmaydi yoki tebranishlar va korrelyatsiyalarni hisoblanishini talab qilmaydi. Bunda kerak bo'ladigan narsa, bu portfelning vaqt seriyalaridir. Eng muhimi tarixiy simulyatsiya daromadligi taqsimlanishining semiz dumlari uchun ham qo'llanishi mumkin. Bu metod har qanday instrument uchun qo'llaniladi va to'liq baholashdan foydalaniladi. Biroq tarixiy simulyatsiya turli tomonlardan nuqsonlarga ham ega. Ushbu metod bilan bog'liq keng tarqalgan muammo bu ehtimollik darajasining tanqisligidir. Bu qiyinchilik yangi instrumentlar bozorga kirib kelganda yuzaga keladi.Ushbu fakt uchchala hisoblash usuliga xos bo'ladi. Bu narsa tarixiy simulyatsiya metodiga katta ta'sir ko'rsatadi. Chunki bu metodda VaR butunlay tarixiy ma'lumotlarga tayanadi. Yana bir muammo shundaki, agar tarixiy kuzatish vaqt oralig'iga kirsa, unga bitta vazn beriladi. Agar kirmasa 0 vazn beriladi. Agar ma'lumotlar to'plamidan biror bozordagi katta o'zgarish tushib qolsa, VaR ning hisoblanishiga katta salbiy ta'sir ko'rsatadi. Bu muammolarga ma'qul yechim shundan iboratki, oldinroqda amalga oshirilgan kuzatishlarga kamroq vazn berishdir.
Monte-Karlo modeli boshqa bir noparametrik metoddir. Murakkab va kuchli VaR sistemasiga ehtiyoj borligi sababli, u juda mashxur yondashuv hisoblanadi. Lekin uni ham bir tomondan amalga oshirish juda qiyindir. Monte-Karlo modeli jarayonini 2 qadamda amalga oshirish mumkin. Birinchidan, moliyaviy o'zgaruvchilar uchun tasodifiy jarayon belgilanadi va korrelyatsion va tebranishlar tarixiy ma'lumotlar yoki bozor asosida baholanadi. Ikkinchidan, barcha moliyaviy o'zgaruvchilar uchun narh yo'llari modellashtiriladi. (ming marotaba) Bu narx realizatsiyalari daromadlarni umumiy taqsimlash uchun jamlangandan so'ng, VaRni ehtimolliklarini hisoblash mumkin bo'ladi.
