5-mavzu. Jamiyat va inson falsafasi Reja: Falsafiy antropologiya tushunchasi. Insonning erkinligi va javobgarligi

Insonning ma’naviy rivojlanishi. Ko‘p diniy, falsafiy va ilmiy ta’limotlarda «insonning ma’naviy rivojlanishi», «odamni ilohiylashtirish», «odamning ma’naviy evolyutsiyasi» degan tushunchalar ishlatiladi. Hozirgi dunyoda «moddiylik», «texnokratizm», «tubanlik», «javobgarsizlik», «texnokratizm», «mexanizm», «hayotga iste’molchilik munosabatda bo‘lish» kabi tushunchalarga qarshi «ma’naviyat» to‘g‘risida ko‘p gapiriladi. «Ma’naviylik» va «insonni ilohiylashtirish» nima? G‘oyalari ko‘p G‘arb diniy, falsafiy va ilmiy ta’limotlariga singgan, sharq falsafasining nazariy bazasi va amaliy yutuqlariga tayangan holda bu savollarga javob berishga harakat qilamiz.
Ma’naviyat eng umumiy ma’noda ruhga yaqinlashish yoki qo‘shish demakdir. Yuqorida biz o‘rganganimizdek «ruh» tushunchasi yo tabiiy borliq (ma’naviy dunyolar)ning yuqori holatini yo aql (ma’naviy mavjudot) va hayotning takomillashgan holatini odatda simvolik ifodalaydi. Masalan, Agni- Yoga fanidan, ilohiylashtirishni, moddiy shakllarni har tomonlama shakllantirish, ularning potensial sifat va hususiyatlarining ochilishi, borliqning kosmik evolyutsiyasi zinapoyalaridan yanada ko‘tarilayotgan harakati deb ta’kidlaydilar. shunday qilib odamning ma’naviy rivojlanishi aqlli kosmik mavjudot sifatida uning mohiyatining har tomonlama rivojlanishidir.
Ko‘p diniy va falsafiy ta’limotlarning asoschilari bu jarayonning har xil xususiyatlariga diqqat qilsa ham, insonning ma’naviy rivojlanishiga ko‘maklashishni o‘z oldiga vazifa qilib qo‘ydilar. Shu bilan birga bu ta’limotlar bir-biriga qarama qarshi qo‘yilmasligi kerak. XX asr boshlarida har xil diniy va falsafiy konsepsiyalar g‘oyalarini birlashtiradigan (sintez) yangi yo‘nalish kuchaya bordi. U teosofiya va Jonli Etika axloqiy-falsafiy ta’limotlarida yorqin namoyon bo‘ldi. Ularning izdoshlari odamning ma’naviy rivojlanish muammolarini birinchi marta ilmiy asosda ko‘rib chiqa boshladilar. Xususan, ular odamning ma’naviy rivojlanishi bilan uning kosmik evolyutsiyasi jarayonlari o‘rtasida bevosita aloqa borligini ko‘rsatishga urindilar.