5- мавзу. Ғоялар хилма-хиллиги ва мафкуравий жараённинг ижтимоий тараққиётга таъсири

9. диструктив ғоя деганда қандай ғояни тушунасиз?
9. Ғоялар тизими, таъкидлаш лозимки, ўзгармас эмас. Унинг таркиби дунёдаги ҳамда у ёки бу минтақа, давлатдаги ижтимоий-сиёсий, иқтисодий, маънавий-мафкуравий ҳолатларга боғлиқ ҳолда ўзгариш ва янгиланиш тамойилига амал қилади. Айни пайтда, ғоялар тизимидаги айрим сифатлар муаммонинг ҳал этилиши даражасига мувофиқ баъзан кўтарилиб, кескинлашиши баъзи ҳолларда эса, унинг ҳал этилган муаммо сифатида пасайиши ёки тамомила йўқ бўлишини кузатиш мумкин.
Масалан, ирқий манфаатларни ўзида акс эттирган ғоялар инсоният тарихида доимо долзарб бўлиб келган. Ирқий камситишлар, уларга ижтимоий-сиёсий имкониятларнинг берилмаслиги, жумладан, қора танлиларни қул қилиб сотиш ёки сотиб олиш билан боғлиқ муаммолар доимо бўлган. Ирқий чеклашлар билан боғлиқ муаммолар ХХ асрнинг 60-йилларида ўта кескинлашди.
Аммо, дунёдаги эркпарвар жамоатчиликнинг талаби, айниқса Ғарб мамлакатлари ҳукуматларининг расмий сиёсати, демократик тартибларнинг ҳар томонлама жорий этилиши оқибатида ирқий тафовутлар йўқола борди. Қора танлиларнинг ҳуқуқлари тиклана бошлаб, уларнинг камситиш ўрнига ўзаро ҳамкорлик, ҳамжиҳатлик ғояси шаклланди. Буларнинг бари ҳозирги кунга келиб муайян ирқий манфаатларни ўзида ифода этувчи ғояларнинг аҳамиятини пасайтира бошлади.
Бузғунчи ғоялар халқлар бошига сўнгсиз кулфатлар келтиради. Бунга олис ва яқин тарихдан кўплаб мисоллар келтириш мумкин. Инсон ва жамият бор экан, эзгу ғояларнинг зидди бўлган зулм ва зўравонлик, қабоҳат ва жаҳолат янги-янги шаклларда намоён бўлишга уринади. Лекин улар одамзотнинг адолат, тинчлик ва биродарлик, тараққиёт ва фаровонлик ғояларига таяниб, олий мақсадлар сари интилишларини асло тўхтата олмайди.
«Тарих тажрибаси шундан далолат берадики, инсон табиатидаги инсонийликдан кўра ваҳшийлик, ур-йиқит инстинктлари, яъни хатти-ҳаракатларини қўзғатиб юбориш осонроқ» (И.А.Каримов).
Демак, диструктив - вайронкор ғоя деб, турли таъсирчан воситалардан фойдаланиб, одамларни сохта ва пуч мақсадларга эргаштирувчи, уларнинг куч-қудратини бузғунчилик ва жиноятга йўналтирадиган, инсоният учун фақат кулфат келтирадиган ғояга айтилади.
Шу билан бирга вайронкор ғояларнинг мазмун-моҳиятини, мақсад-муддаоларини билиш ниҳоятда муҳим. Бу фуқаролар, айниқса ёшлар учун бузғунчи ғоялар хавфини англаш, ўзларида мафкуравий иммунитет ҳосил қилиш учун зарур билимларни эгаллашига ёрдам беради.
Вайронкор ғоялар одамзот бошига кўпдан кўп фожиалар келтирган. Ўрта асрларда Фарбда амалга оширилган салиб юришлари Шарқдаги муқаддас ерларни христиан бўлмаган халқлардан тозалаш баҳонасида қанчадан-қанча урушлар сабаб бўлган. Вайронкор мафкуралар, вайронкор хатти-ҳаракатлар асосида ғайриинсоний ғоялар ётади. Улар инсонга, инсоният эришган ютуқларга нафрат билан қарашни, бузғунчиликни рағбатлантиради. Вайронкор мафкураларнинг кўринишлари:
1. Диний фанатизм - диний мутаассиблик бўлиб, ҳаётда фақат муайян қоидаларни устун деб биладиган, худо ҳақидаги ҳақиқатни ўзиники қилиб олишга интиладиган, тараққиётни, турли фикрлиликни тан олмайдиган, ҳар қандай янгиликни куфрга йўядиган зарарли оқим. Бугунги кунда бизнинг минтақамизда 1) ваҳҳобийчилик, 2) «Ҳизбут-таҳрир», «Акромийлар» каби ақидапарастлик оқимлари ўз ғояларини ёйишга харакат қилмоқда. Ақида - арабча эътиқод қилиш маъносини билдиради. Ақидапарастлик - ёвуз ғоя ва мафкураларнинг энг кўп тарқалган шакли. Ақидапарастликнинг тескариси ҳурфикрлиликдир. Ҳурфикрлилик - эркин фикрлаш асосида ҳақиқатни англаш дегани. Ақидапарастлик ўрта асрларда Фарбда инквизация шаклида намоён бўлган. Ақидапарастлик бугунги кунда Афғонистон, Шимолий Кавказ ва бошқа минтақаларда ваҳҳобийлик асосида кураш олиб бораётган оқимлар мисол бўла олади.
2. Фашизм - (лотинча «фашио», италянча «фашизмо» - боғлам, тўда маъносидаги сўзлардан олинган) национал, яъни миллатчи социалистлар таълимоти, фашизм деганда, конституциявий - демократик тузумга зид бўлган ижтимоий ва давлат тузилмаси ҳам тушунилади. Германияда миллий социалистик партия тузган А.Гитлер эса фашизмнинг «маънавий отаси»га айланди. Фашизм 1939-1945 йилларда ИИ жаҳон уруши оловини ёқди. 50 млн.дан ортиқ кишининг қирилиб кетишига сабаб бўлди. Ўзбекистон жангчиларидан 263005 киши ҳалок бўлди, 132670 киши дом-дараксиз кетди, 604552 киши ногирон бўлди.
Фашистик давлат тузилмалари ХХ аср 70-йилларига келиб Европа мамлакатларида ҳукм сурган фашистик тартиблар барбод бўлди. Чунончи, Салазар ҳукмронлиги даврида Португалияда, Франко ҳукмронлиги даврида Испанияда, Муссолина ҳукмронлиги даврида Италияда, Гитлер ҳукмронлиги даврида Германияда1 ва Грецияда фашистик тартиблар тугатилди. Шунингдек, фашизм деганда, ўн йиллар мобайнида Европада фаолият олиб борган ўнг экстремистик ҳаракатнинг мафкураси, назарияси ва амалиёти тушунилади. Бугунги кунда баъзи мамлакатларда (Австрия, Германия ва бошқ.) Фашистик унсурларнинг муайян даражада фаоллашуви кузатилмоқда. Янги фашизм ғояси инсоният учун зарарли эканлигини ҳар бир инсон англамоғи лозим.