4-mavzu. Xalqaro moliya bozori va uning rivojlanish xususiyatlari

---

4-mavzu. Xalqaro moliya bozori va uning rivojlanish xususiyatlari 
1. Xalqaro kapital harakatining mohiyati va xalqaro moliya bozorining 
tarkibiy tuzilishi. 
2. Xalqaro moliya bozorining rivojlanish va xalqaro kapital haratining 
zamonaviy tendentsiyalari. 
3. Xalqaro moliya bozorini tartibga solish usullari va mexanizmi.
 
Tayanch so’z va iboralar 
 
Xalqaro kapital harakati, rasmiy kapital, xususiy kapital, qisqa, o’rta va uzoq 
muddatli, tadbirkorlik kapitali, ssuda kapitali, to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar, 
portfel investitsiyalar, mamlakat moliya bozori kontseptsiyasi, investitsiya bozori, 
kredit (depozit) bozori, valyuta bozori, oltin bozori, sug’urta bozori, qimmatli 
qog’ozlar bozori, hosila moliyaviy vositalar bozori, xalqaro moliyaviy aktivlar, 
xalqaro qimmatli qog’ozlar, amerika va global depozit tilxatlari, xalqaro 
obligatsiyalar va aktsiyalar, aktsiyalar bozori kapitalizatsiyasi, LIBOR stavkasi, 
sug’urta bozori mukofotlari, YaIM, xalqaro investitsion pozitsiya aktivlari, xalqaro 
moliya bozorini tartibga solish usullari, moliya bozoridagi raqobat, monetaristlar, 
keynschilik, valyutaviy interventsiya va svop, hisob stavka, qayta moliyalash, 
majburiy zaxira me’yorlari, REPO, xalqaro va mintaqaviy moliyaviy tashkilotlar, 
xalqaro moliyaviy-iqtisodiy anjumanlar, ekonometrik modellar, Fisherning F-
mezoni, Darbin-Uotson (DW) mezoni, Styudentning t-mezoni, korrelyatsion 
bog’lanish, regression tenglama.
 
1. Xalqaro kapital harakatining mohiyati va xalqaro moliya bozorining 
tarkibiy tuzilishi
 
Xalqaro kapital harakati sifatida mamlakatlar o’rtasidagi moliyaviy resurslar 
oqimi milliy investitsiya va jamg’arma o’rtasidagi nomutanosiblik oqibatida kelib 
chiqadi. xalqaro kapitallar harakati – ayni vaqtda nisbiy ortiqcha bo’lgan pul yoki 
tovar moddiy mablag’larni mamlakat chegarasidan chetga joylashtirilishidir. Bu 
iboraning sinonimi kapital eksporti yoki kapitalni chiqarishdir. 
Moliyaviy globallashuv sharoitida xalqaro kapitallar harakatida o’ziga xos 
xususiyatlari sifatida quyidagilar namoyon bo’ladi:
−
jahonda kapitalning notekis joylashishi. bunda kapital 
resursi kapitalga boy mamlakatdan kapitalga muhtoj mamlakatga qarab 
oqib boradi; 
−
ko’p mamlakatlarda jamg’arma va investitsiyaning 
nomutanosibligi. Buning natijasida investitsiya uchun ortiqcha 
mablag’lar yoki defitsit sodir bo’ladi. Oqibatda mos ravishda kapitalning 
sof eksporti yoki importi vujudga keladi; 
−
mamlakatlarning investitsion muhitidagi, shuningdek 
kapital qo’yilmalar uchun sharoitlardagi farqlanishlar; 
−
kapital 
egasining 
kapitaldan 
foydalanish 
samaradorligidagi farqlar va uning boshqa chet eldagi kapitalni 

---

egallashga qaratilgan harakatlari hamda kapitaldan samarasiz 
foydalanayotgan joydan o’rin olishga harakat qilishi; 
−
iqtisodiy resurs sifatida odatda kapitalni yuqori darajada 
safarbar etilishi. Bu holat jahon iqtisodiyoti globallashuvi, erkinlashuvi, 
transmilliylashuvi va integratsiyalashuvi sharoitida yanada ko’proq 
kuchga ega bo’ladi.
Xalqaro kapitalning asosiy shakllari sifatida rasmiy kapital, xususiy kapital, 
qisqa, o’rta va uzoq muddatli, tadbirkorlik kapitali, ssuda kapitali, to’g’ridan-to’g’ri 
investitsiyalar, portfel investitsiyalarni keltirib o’tish mumkin. Ular o’rtasida o’zaro 
bog’liqlik va milliy iqtisodiyot uchun qanday shaklda qo’yish afzal ekanligini 1-
rasmda ko’rishimiz mumkin. 
Xalqaro kapitalning asosiy shakllari sifatida rasmiy kapital – davlatlararo 
tashkilotlar va hukumat qarorlari asosida davlat byudjeti mablag’larini chet eldan 
qabul qilish yoki chet elda joylashtirishdir.
- milliy iqtisodiyot uchun afzalligi yuqori