4-мавзу: Витаминлар, ферментлар ва гармонлар ҳақида умумий маълумотлар

Гормонлар номенклатураси, ишлаб чиқарилишининг бошқарилиши ва таъсир механизми.

Организмдаги физиологик процессларни гормонал идора қилиш фақат сут эмизувчиларгагина хос эмас: умртқассиз хайвонлар ва ўсимликлар оламининг вакилларида ҳам баъзи гормонлар ишлаб чиқаради ва уларда ҳам шу усулда маълум жараёнлар бошқарилади.

Ҳар хил ички ва ташки кўзгатувчилар таъсирида ута изчил рецепторларда импульслар авввало марказий нерв системасига, кейин гипоталамусга утказилади., у ерда рилизинг омиллар (нейрогормонлар) деб аталувчи биологик фаол гормонал моддалар хосил бўлади. Рилизинг омилларнинг хос хусусиятлари шундан иборатки, улар кон томирларига куйилмайди, лекин махсус (портал) йўл лар оркали гипофиз безига утади, у ерда бу без горомнларнинг хосил бўлишини (либеринлар) ёки тухтатилишини (статинлар) бошқаради. Гипофиз безининг гормонлари кон оркали бориб, бошқа кўпчилик ички cекреция безларининг функцияларини бошқариб туради. Гормонлар махсус ички секреция безларида ишлаб чиқарилган қон оркали ҳар бири алоҳида тўқима ва органлар фаолиятини бошқариб боради, яъни гормонлар ўзокдан туриб ва танлаб таъсир этиш хусусиятига эга.
Гормон ўзига алокадор тўқимага бориб етганда у у тўқима хужайра-ларидаги оқсилнинг маълум бир турлари билан бирикма хосил қилади. Бу оқсилларни рециепторлар деб аталади. Барча гормонлар таъсир механизмига кўра 2 га бўлинади, яъни баъзи гормонларнинг рецепторлари хужайралар мембраналарида, бошқа гормонларнинг рецепторлари эса цитоплазма ва ядрода бўлади. Таркиби жихатидан оқсил, полипептид Ки айрим аминокислоталардан иборат бўлган гормонлар рецепторлари асосан хужайра мембраналарида, стероид гормонларнинг рецепторлари эса хужайранинг цитоплазмаси ва ядрода бўлади. Хужайрадаги махсус оқсиллар (рецепторлар) билан гормонларнинг бирикма хосил қилиши уларнинг таъсир этиш механизминг ассини ташкил қилади.
Гормонлар биологик функцияларига кўра ҳам группаларга бўлинади:
Бундай гурухларга бўлинганда соматотроп, тироксин гормонлар киритилмаган, чунки улар организмга юборилганда руй берадиган ўзгаришларни хозиргача бирламчи ва иккиламчи хилларга бўлинмаган. +онга ажралиб, синтезланган жойидан ўзокдаги органларга таъсир килувчи гормонлардан ташкари махзалий таъсир қиладиган гормонлар ҳам мавжуд. Улар таъсир қиладиган соҳаси бирмунча тор бўлади, яъни бир орган ёки тананинг кичик бир қисми билан чекланади. Улар тўқимада таркок холда бўладиган ихтисослашган хужайраларда ёки органлардаги паренхиматоз хужайраларнинг ўзида хосил бўлади. Асл гормонлар ва махаллий таъсир қиладиган гормонлар ўртасида кескин чегара ёки принципиал тафовут йўқ. Гипоталамуснинг гормонлари, гистамин ва серотонин, арахидонат кислота хосилалари бўлмиш простагландинлар ва ҳазм йўл и гормонларини махаллий таъсир қиладиган гормонлар дейилади.

3.