4-mavzu. O`Rta osiyodagi dastlabki va temuriylar davrigacha bo`lgan iqtisodiy g’oyalar

4.4. Forobiy, Ibn Sino, Beruniy va Yusuf Xos Hojib asarlaridagi iqtisodiy g`oyalar 
mohiyati 
 
X-XII asrlarga kelib O`rta Osiyo ilg`or ijtimoiy tafakkurning Sharqdagi yirik 
markazlaridan biriga aylandi. Bu davrda feodal davlat markazlashgan va eng rivojlangan pallaga 
kirdi. O`rta Osiyo Yevropani Osiyo bilan bog`lovchi yirik moddiy, madaniy va savdo markaziga 
aylandi. Bu jarayonlar bir-biridan minglab chaqirim uzoqlikdagi davlatlar, xalqlar o`rtasidagi 
iqtisodiy munosabatlarni shakllantirdi. 
Bu davrda butun dunyoga tanilgan Al-Farg`oniy, Al-Xorazmiy, 
Forobiy, Beruniy, Ibn Sino, Yusuf Xos Hojib, Nizomulmulk va 
boshqa ko`plab mutafakkirlar yashab, ijod qilishdi. Ularning asarlarida 
iqtisodiy g`oyalar ham o`z aksini topgan. Sharq renessansi davridagi 
olimlar shu davrdagi tijorat, mulkdorlik hunari sirlarini bayon etganlar. 
Ularning asarlaridagi umumbashariy iqtisodiy taffakkur bugungi 
kunda ham dolzarbligi bilan muhim o`rin tutadi. 
Ibn Sino (980-1037)ning fikricha: "Hayvon tabiat ne'matlariga 
qanoat qiladi, odamlarga esa tabiat ne'matlari kamlik qiladi, u ovqat, 
kiyim-kechak va uy-joyga ehtiyoj sezadi. Hayvon tabiat ne'matlarini 
o`zlashtirib oladi, odam esa o`z mehnati bilan o`ziga ovqat, kiyim, joy 
yaratadi. Shu maqsadda inson dehqonchilik va hunarmandchilik bilan shug`ullanishi kerak". 
Yusuf Xos Hojib "odamga foydasi tegmaydigan odam - o`lik, essiz o`tgan umr emas, 
essiz sarflangan mehnat", deydi (1069 y. "qutadg`u bilik" asarini yaratgan). 
IX-XII asrlarda Markaziy Osiyo ilg`or ijtimoiy tafakkurning Sharqdagi yirik 
markazlardan biriga aylandi. Bu davrda mazkur hududdagi davlat markazlashgan va eng 
rivojlangan pallaga kirdi. Buyuk ipak yo`li, Tinch okeani atrofidagi mamlakatlar (Yaponiya, 
Xitoy, Koreya) ni Vizantiya va G’arbiy Yevropa bilan chambarchas bog`lar edi. Bu esa karvon 
yo`li orqali minglab odamlar, ot-ulovlar, turli-tuman tovarlarning qarama qarshi harakatini, 
almashuvini vujudga keltirdi. O`rta Osiyo Yevropani Osiyo bilan bog`lovchi yirik moddiy-
madaniy va savdo markaziga aylandi. Bu jarayonlar bir-biridan minglab chaqirim uzoqlikdagi 
davlatlar, xalqlar o`rtasidagi iqtisodiy munosabatlarni shakllantirdi. Axir, Osiyodagi va 
Yevropadagi tovarlarga bo`lgan talab va taklifni (bozorning asosiy unsurlarini) yaxshi bilmay 
turib, uzoq va xatarli yo`lga chiqish mumkinmidi, katta karvonlarni tog`u toshlardan, qum