4-mavzu. O`Rta osiyodagi dastlabki va temuriylar davrigacha bo`lgan iqtisodiy g’oyalar

4.2. Markaziy Osiyo donishmandlari asarlarida islom ta'limotidagi iqtisodiy g`oyalarning 
bayon etilishi 
Muqaddas kitob - Qur'oni Karimda kishilik jamiyatining faoliyat turlaridan biri 
iqtisodiyot sohasidagi munosabatlar muhim o`rin tutadi. Chunki, iqtisodiy munosabatlarda 
insonlarning asosiy fe'l-atvorlari namoyon bo`ladi. Qur'oni Karim ahkomlari insonlarga ilohiy 
farmoyish sifatida zamindagi barcha insonlarning bir ota-ona Odam alayhissalom va Momo 
Havo farzandlari, binobarin aka-uka, opa-singal ekanligiga asoslanadi. Jumladan, "Hujurot" 
surasining 13-oyatida "Ey insonlar, biz sizlarni bir ota (Odam alayhissalom) va bir ona (Momo 
Havo) dan yaratib yer yuzi bo`ylab har xil xalq qabila va elatlar tarzida taratib qo`ydik, toki 

---

sizlar bir-birlaringiz bilan tanishib, mehr-muhabbat hosil qilgaysizlar. Albatta, sizlaning Olloh 
nazdida eng hurmatlitrog`ingiz taqvodorrog`ingizdir. Albatta, Olloh bilguvchi va hamma 
narsadan ogoh zotdir". Islomda" taqvo" deganda - solih, hayrli ishlarni ado etib, munkar, man 
qilingan, insoniyatni zavolga boshlaydigan ishlarni qilmaslik tushuniladi. Demak, taqvo 
insonlarning bir-biridan afzalligini belgilashdagi asosiy o`lchovlardan biri hisoblanadi. Bu 
afzallik ma'naviy va ruhiy tarbiyalash bilan o`zgalarni yashash va turmush kechirish huquqlarini 
e'tirof etish bilan shakllanadi.
Qur'oni Karimdagi iqtisodiy g`oyalarni bir necha guruhga ajratish mumkin. 
Ulardan biri eng avvalo halol mehnat, xususan dehqon, chorvador, hunarmandlar mehnati 
ulug`lanadi, peshona teri bilan halollik asosida hayot kechirishga da'vat etiladi, barcha 
boylikning asosida mehnat yotishi uqtiriladi.
Ikkinchi guruh g`oyalar - tijorat, ya'ni kengroq ma'noda esa bozor munosabatlariga 
alohida e'tibor qaratiladi.
Masalan, Niso surasida (29-oyat) "Mollaringizni o`rtalarinigizga 
nohaq (ya'ni o`g`rilik, qaroqchilik, sudxo`rlik, poraxo`rlik, qimor kabi) yo`llar bilan yemangiz! 
Balki o`zaro rizolik bilan bo`lgan savdo-sotiq orqali mol-dunyo qilingiz", deyiladi. Biroq 
sudxo`rlik, poraxo`rlik kabi illatlar shar'iy jihatdan harom ekanligi qayta-qayta ta'kidlanadi.