4-lekciya tema

R, L hám C elementlerdi izbe-iz jalǵanǵan daǵı elektr shınjıri.

R, L hám C elementleri izbe-iz jalǵanǵan elektr shınjırida kernew ush quraytuǵınnan ibarat. Bular:

1) aktiv qarsılıqtaǵı kernew tushuvi u_R=i·R

2) induktiv túte degi kernew tushuvi

3) sıyımlılıq elementindegi kernew tushuvi

Kirxgofnıń ekinshi nızamına tiykarınan berilgen sxema ushın

(6.1)

Shınjırdagi kernewdiń uzgarisi

(6.1 a)

Sonday etip,  Múyeshnıń mánisi reaktiv X hám aktiv R qarsılıqlar munasábetlerine baylanıslı. Reaktiv qarsılıq qansha úlken bolsa,  múyesh sonsha úlken boladı.  múyesh aldındaǵı belgi induktiv hám sıyımlılıq qarsılıqları arasındaǵı munasábetlerge baylanıslı. Eger X_L>X_C Bolsa, ol waqıtta  múyesh oń bolıp, tok kernewden faza tárepinen  Múyeshka orqada qaladı. Eger X_LC Bolsa, ol waqıtta múyesh  Keri hám tok i=I_m sin(t+), Yaǵnıy kernewden  Múyeshka aldınǵa ketedi.

Aktiv qarsılıq R elektr energiyasın basqa tur energiyaǵa aylanıwın aktiv (qaytmas) processni xarakterleydi, induktivlik L hám sıyımlılıq S-bolsa qaytarıluvchan process bolıp elektromagnit maydan energiyasına aylanıwın xarakterleydi.

(6.2)

(8. 3) teńleme R-L-C elementleri izbe-iz jalǵanǵan derekti kernewi nolǵa teń, yaǵnıy elektr shınjıri qısqa tutastirilgan, sırtdan elektr energiyası berilmaydigan jaǵday ushın Kirxgofnıń ekinshi nızamına tiykarınan jazılǵan. Bul sharayattegi tok tek túteni magnit maydan energiyası hám kondensatordıń elektr maydan energiyası tóplanǵan energiyaler esabıgagina bolıwı múmkin. R qarsılıqlı elementten tok utganda elektr energiyası ıssılıq energiyasına aylanadı hám átirapǵa tarqaladı. Sol sebepli bir az waqıttan keyin bul tóplanǵan energiyaler tawsıladı. Basqasha aytqanda, (6. 4) teńlemeni sheshiw nátiyjesinde tabılǵan tok, azǵantay waqıttan keyin nolǵa teń boladı.

6. 1-súwretda R, L hám C elementleri izbe-iz jalǵanǵan elektr shınjıri vektor diagramması keltirilgen. Usı vektor diagrammadan usıdan ayqın boladı, shınjırga berilgen kernewdiń mánisi onıń ayırım bólimlerindegi kernewlerdiń geometriyalıq jıyındısına teń

(6.3)

Vektor diagrammanı qurıw waqtında payda bolǵan kernewler úshmuyeshten kernewdiń absolyut bahaların anıqlaw múmkin:

(6.4)

Sonday eken berilgen shınjır ushın Om nızamı

(6.5)

Bul jerde Z-shınjırnıń tolıq qarsılıgı, X -shınjırnıń reaktiv qarsılıgı, Om.

4. 11 -súwret. R-L-C den ibarat izbe-iz jalǵanǵan elektr shınjıri.

a) sxeması ; b) kernew hám tokdiń ózgerisleri; c) kernew hám tokdiń vektor diagramması.

Shınjırnıń tolıq qarsılıgı

(6.6)

Yaǵnıy, shınjırnıń tolıq qarsılıgı aktiv hám reaktiv qarsılıqlar kvadratlarınıń jıyındısınan kvadrat túbir alınǵanına teń.

6.1b-súwretda X_L>X_C da Shınjırda kernew hám tokdi qanday ózgeriwi kórsetilgen.

Vektor diagramma qurıwda (4. 11 c- súwret) baslanǵis vektor retinde tok vektorın alıw kerek, sebebi izbe-iz jalǵanǵanda tok hámme elementlerde birdey boladı. Shártga kóre, baslanǵis vektordı haqıyqıy uqni oń yunalisi buyicha jaylastıramız.