4 Дәріс. Ауа бассейніне тигізілетін антропогендік әсерлер

Бақылау сұрақтары:
1. Антропогендік әсердің көлемі және қарқындылығына байланысты ландшафт өзгеруінің қандай түрлері даралап алынады?

2. 
   Топырақ қабаты ландшафттың түзілуінде және табиғатта орын тебуінде қандай рөл атқарады?
   

3. Жер иелігінде қандай бөлікшелер таңдап алынады және олар не үшін арналған?
4. Жер бетін эрозиядан қорғаудың механикалық және биологиялық әдісі?


11-Дәріс.Табиғи ландшафтқа тигізелетін антропогендік әсерлер.
География ғылымы анықтамасына сәйкес ландшафт біртұтас геологиялық іргетасы орналасқан, белгілі бір территориясы, біркелкі рельефі, ортақ климаты, бірқалыпты гидротермиялық шарттары, топырақ қабаты, биоценозы және заңдылықтармен жинақталған морфологиялық бөлшектері - фация және шабындықтары – бар геожүйе.
Антропогендік әсердің көлеміне және қарқындылығына байланысты ландшафттың өзгеру түрлері төмендегідей:
глобалдық – қоршаған орта кең аумақта өзгеріске еніп,
атмосфераның және Дүниежүзілік мұхит суының сапасы өзгереді;
аймақтық- ұзақ уақыт бойы тигізілген антропогендік әсерлерден
ландшафт өзгереді;
аудандық – табиғи – географиялық, шаруашылық-экономикалық
және әлеуметтік-демографиялық жүйелер антропогендік әсерлер аудан көлемінде орын алады;
оқшауланған – ландшафт өзгерісі кішігірім ауданда байқалады.
Жер бетінің 1/3 жуығын қолмен істелген шабындықтар, жайлаулар, бау-бақшалар, егін-жайлар, т.б. алып жатыр. Топырақ қабатынсыз ландшафт жоқ. Адам тіршілігінің ең негізгі ресурсы, онсыз өмір жоқ.
Планетамызда жер фондысының таралуы, млн.кв.км ( құрылаққа қатысты аудан, %)

Мұздықтар………………………………………………………………………………16,3(11)

Полярлық және биіктаулық тақырлар ……………………………………… ……5,0(3,3)
Тундра және орманды тундра ……………………………….. .7,0(4,7)
Тундрадан тыс батпақтар……………………………………………………………….4,0(2,7)
Көлдер, өзендер,су қоймалары .……………………………………………………......3,2(2,1)
Суарылмайтын арид шөлдері, тасты топырақ қабаты,жағалау құмдары ………….18,2(12,2)
Ормандар ………………………………………………………………………………40,3(27)
Шөп-бұталы жайлаулар мен табиғи жайылымдар........................................................28,5(19)
Өңделген жер (егістік, бау-бақша, плантациялар,шөп себілген жерлер)………….....19,0(13)
Өнеркәсіп және қала орналасқан жер( соның ішінде кен қазбалары және жерүсті коммуникациясы) ……………………….3,0(2)
Антропогендік әсерден бүліген жер........................................... .......................................4,5(3)
Бүгінгі таңда жыртылған жер көлемі 12%-на дейін жетеді. Оның ішінде
33% Европада, 20%-Азияда, 20%-Америкада, 10%-Африкада, 5%-Австралия және Океанияда.