4-bob. Kar’jerden kon massasini transportda tashish jarayonlari

4-bob. KAR’JERDEN KON MASSASINI TRANSPORTDA TASHISH JARAYONLARI

Karyer yuklarini tashish karyerlarda eng ko‘p energiya sarf bo‘ladigan jarayon hisoblanadi. Ochiq kon ishlaridagi umumiy xarajatlar ichidan transport xarajatlari 60-70% ni tashkil qiladi. Ochiq kon ishlarida kon ishlari olib borishda tog‘ jinslari, foydali qazılmalar, foydali komponentlar miqdori kam bo‘lgan foydali qazılmalar va materiallar tashilishi kjerak. Tashiladigan yuk turiga va yo‘nalishiga qarab ashıwshı va foydali qazılma yuk oqimlari tarkib topadi. Yuk oqimlari zaboylardan boshlanib, noruda tog‘ jinslar ag‘darmalarida yoki foydali komponentlar miqdori kam rudalar ag‘darmalarida yoki foydali qazılma zaxiralarida tugaydi.
Vaqt birligi ichida tashiladigan yuklarning tonna yoki m³ dagi miqdori yuk aylanmasi deyiladi. Yuk aylanmalari foydali qazılma yuk aylanmasi va qoplovchi tog‘ jinsi yuk aylanmalariga bo‘linadi. Yuk aylanmalari tashish yo‘nalishlari bo‘yicha yuk oqimlariga bo‘linadi.
Har bir qazıwshı qatlam umumiy holda quyidagi ko‘rinishlarda bo‘ladi:
qoplovchi tog‘ jinslari;
nokondision va balansdan tashqari zaxiralar, keyinchalik undan foydalanish maqsadida alohida ag‘darmaga joylashtiriladi;
foydali qazılma.
Karyer yuklarini tashish uushın deyarli barcha transport turlari qo‘llaniladi, ular ish prinsipiga qarab quyidagilarga bo‘linadi:
uzluksiz (kanveyerli, truboprovodli, osma po‘lat arqon jollı);
siklli (temir yo‘l, avtomobil', skipli, yuk ko‘taruvchi qurilmalar, kanveyer poezdlari).
Uzluksiz transport turi, unumlirok trnansport turi bo‘lib, kon ishlarini uzluksiz olib borilishini, boshqarishni avtomatlastırıwdı va yuqori ish unumdorligini ta'minlaydi. Uning qazıwshı-yuklovchi va ag‘darma hosil qiluvchi texnikalar bilan birgalikda ishi butunlay avtomatlashtirilgan yuqori unumdorlikka ega bo‘lgan komplekslarni tashkil qilib, tog‘ jinslarini qazıp olishga xizmat qiladi. Masalan, rotorlı, ko‘p cho‘michli ekskavatorlar, kanveyer transporti, transport – ag‘darma kópiri yoki ag‘darma hosil qiluvchi komplekslari. Karyerlarda tog‘ jinslarini qazıp olishda uzluksiz ishlaydigan komplekslarni qo‘llaganda, yuk oqimini soddalashtiradi, karyerlarda uskunalarni ishlatish darajasi ortadi.
Yuk oqimini shakllantirish. Vaqt birligi ichida (smena yoki bir kesha-kundizde) ma'lum bir yo‘nalish va hajmdagi massani tashish bilan xaraktjerlanuvchi ma'lum bir sifatdagi yuk oqimi elementar yuk oqimi deyiladi (4.1-rasm).