4-bob. Kar’jerden kon massasini transportda tashish jarayonlari

Parametler
Avtosamosvallar
KrAZ- 256B	BelAZ- 540	BelAZ- 548	BelAZ- 549	BelAZ- 7519	BelAZ- 7520
Dóńgelek formulası	6x4	4x2	4x2	4x2	4x2	4x2
Júk kóteriw quwatı, t	10	27	40	75	110	180
Salmaǵı (yuksiz), t	11,5	21	29	66	85	145
Kuzov kólemi, m3	6	15,8	21,7	37,8	44	90

Mısalı : 4 x 2. 1- sifr - dóńgeleklerdiń ulıwma sanın ańlatadı.
2- tsifr - jetekleytuǵın dóńgelekler sanı.
Karyerlerde júk kóteriw quwatı 27-75 t bulgan BelAZ túrindegi avtosamosvallar keń qollanıladı.

5. 3. Kán massasın tasıwda avtotransport jumısın shólkemlestiriw
Karyer júklerin isletiw karyerlerde eń kóp energiya sarp etiw bolatuǵın process esaplanadı. Ashıq kán jumıslarındaǵı ulıwma ǵárejetler ishinen transport ǵarejetleri 60 -70% quraydı. Ashıq kán jumıslarında kán jumısları aparıwda taw jınısları, paydalı qazılmalar, paydalı komponentler muǵdarı kem bolǵan paydalı qazılmalar hám materiallar tasılıwı kerek. Tasılatuǵın júk túrine hám baǵdarına qaray ashıwshı hám paydalı qazılma júk aǵısları quram tabadı. Júk aǵısları zaboylardan baslanıp, noruda taw jınıslar awdarmalarında yamasa paydalı kompanentler muǵdarı kem kán awdarmalarında yamasa paydalı qazılma rezervlerinde tawsıladı. Karyer júklerin tasıw ushın derlik barlıq transport túrleri qollanıladı, olar jumıs principine qaray tómendegilerge bólinedi:
úzliksiz (kanveyerli, truboprovodlı, aspa polat jıip jollı);
siklli (temir jol, avtomobil, skipli, júk kóteriw qurılmalar, kanveyer poezdları).
Úzliksiz transport túri ónimlirek trnansport túri bolıp, kán jumısların úzliksiz alıp barılıwın, basqarıwdı avtomatlastırıwdı hám joqarı jumıs ónimliligin támiyinleydi. Onıń qazıwshı-jukleytuǵın hám awdarma payda etiwshi texnikalar menen

4. 4 - keste

Tasıw hám kóteriw jumısların atqaruvchu úskeneljer klassları

Jumıs	Usıl	Tasıw aralıǵı	Kóteriw múmkinshiligine iyeligi(gradius)
			2	8 3
Cikllı	Temir jol (poezd )	shegaralanbaǵan	12	12 15
	Avtoo'zagdargich	0. 2-5 mil (0. 3-8 km)	8 12	15 20
	Avtopoezd	500-5000 ft	shegaralanbaǵan	5 20
	Skreper	(150-1500 m)	17 20	40 60
	Frontal júk tasıwshı	<1000 ft (300 m)	shegaralanbaǵan
	Buldozer	<500 ft (150 m)	Kóteriw múmkinshiligine iyeligi (gradius)	Ortasha Maksimal
Úzliksiz	Skivli kótergish	<8000 ftvjertikal. (2400 m)	2	8 3
	Qanatlı (jıp járdeminde)	0. 5-5 mill (0. 8-8 km)	12	12 15
	Lentalı kanveyer	02-10 mil (0. 3-16 km)	8 12

Birgelikte jumısı pútkilley avtomatlastırılǵan joqarı ónimlilikke iye bolǵan komplekslerdi shólkemlestirip, taw jınısların qazıp alıwǵa xızmet etedi. Mısalı, rotorlı kóp shómishli ekskavatorlar, kanveyer transportı, transport -awdarma kópiri yamasa awdarma payda etiwshi kompleksler. Karyerlerde taw jınısların qazıp alıwda úzliksiz isleytuǵın komplekslerdi qollaǵanda júk háreketin ápiwayılastıradı, karyerlerde úskenelerdi isletiw dárejesi artadı.

Karyerlerde avtomobil transportı keń qollanıladı. Buǵan sebep onıń avtonomlıǵı, jıldamlıǵı, tapogorafik, geologik hám hawa rayı sharayatlarında da joqarı ónimliligi hám temir jol transportına salıstırǵanda ápiwayılaw dúzilgeni bolıp tabıladı.
Avtomobil transportı tasıw aralıǵı 4-5 km bolǵan hám jıllıq júk aylanıw kólemi onsha úlken bolmaǵan, yaǵnıy 15-20 mln. t bolǵan jaǵdaylarda karyerde keń qollanıladı. Islew principi kán massasın zaboylardan qabıllaw punktlerge shekem tasıw hám tógiwden ibarat.
Karyerlerdegi avtomobil jollarınan paydalanıw sharayatlarına qaray jollar kapital hám waqtınshalıq jollarǵa bólinedi. Kapital jollar turaqlı uchastkalarda, jer maydanında, transheyalarda hám transport bermalarında qurıladı. Kapital jollar jol qatlamına iye, waqtınshalıq jollar zaboylarda, jumısshı maydanshalarda, jıljıwshı túsiw jaylarında hám awdarmalarda qurıladı. Olar tekshe hám jumıs frontınıń jıljıp barıwı menen udayı tákirarlanatuǵın ózgerip turadı hám jol qatlamına iye emes.
Jollar júk qısıqlıǵı, bir kilometr uzınlıqtaǵı júk muǵdarı yamasa háreket úzliksizligi waqıt birligi ishinde bir tárepke ótken mashina sanı menen xarakterlenedi. Júk kóteriw hám háreket úzliksizligi boyınsha kapital jollar úsh kategoriyaǵa bólinedi hám óz qatlamları qasiyetleri olardıń kórsetkishleri menen parıq etedi.
Kapital avtomobil jolları tiykarınan, suw uzatıwshı salma, awdarma, jol ótkeriwshi apparat, kópir, jol qatlamı ótkeriwshi bólim hám awıwlardan dúzilgen. Awıw keńligi 1-2 m ni quraydı. Jer astınan qazılǵan tar jolda jaylasqan jollar trapesiya forma daǵı enliligi 0, 4 m bolǵan qaptal kyuvetlar (shuqırlıǵı 0, 8-0, 9 m) ga ıyelewi kerek. Jol parametrleri ótiw bóleginiń keńligi, búklem radiusları, bóylama baǵdardaǵı qıyalıq, kese aylanba daǵı qıyalıq hám eń qısqa qurıw aralıqlarınan ibarat esaplanadi.
Jol qatlamı betonnan, asfalt -betonnan, cement-betonnan hám shebenlerden ibarat boladı. Jol qatlamı túri joldan paydalanıw múddetin, háreket jedelleskeni, háreketleniwshi sostav túri hám jergilikli jol qurılısı materialların esapqa alǵan halda saylanadı. Karyerlerde turaqlı jollarda, úlken háreket jedelleskeninde (bir kesha-kundizde avtosamosvallar reysi 2000-3000 bolǵanda ) cementbeton yamasa asfalt -obeton qatlamları qollanıladı. Kem háreket jedelleskeninde (bir kesha-kundizde avtosamasvallardıń reysi 1000 -1500 bolǵanda ) shebenli qatlam qollanıladı. waqtınshalıq jollar jar taslı ortalıqta jaylasqan bolsa qatlamǵa iye bolmaydı, jumsaq ortalıqta jaylasqan bolsa gruntlı qatlamǵa iye boladı.
Qar qulama qarsı kútiletuǵın jol bólimlerinde qordan tasıwshı passiv hám aktiv apparatlar jasaladı. Qordan qorǵaw etiwshi passiv qurallar qıs waqtında ornatılıp, olar samal tárepden qordı tosıp qóyadı. Qordan qorǵaw kiluvchi aktiv qurallar bálentligi 6 m bolǵan tayanshlarǵa asılǵan tosıq diywal bolıp, jol bálentliginen 2 m bálentke asıladı. Olardıń islew Principi qar dúbeleyi aǵımı jarıq keńligige shekem qısılıp tezligi asadı, nátiyjede joldı qar qatlamstan ótip ketedi.
Avtomobil jolın tiykarǵı kórsetkishi ótkeriw qábileti bolıp tabıladı. Avtomobil jolınıń ótkeriw qábileti - málim bir uchastkadan waqıt birliginde ótiwi múmkin bolǵan avtosamosvallar sanı bolıp tabıladı. Karyer avtomobil jollarıniń ótkeriw qábiletin asırıw ushın jol fonarlari menen jaqtılandıriw yamasa ulıwma, karyer jaqtırtqıshları menen jaqtılandıriw názerde tutılǵan. Avtosamasvallardıń bir qatar bolıp, bir jónelis boyınsha háreketleniwinde avtomobil' jollarıniń ótkeriw qábileti tómendegi formula menen anıqlanadı :

N= (600•kn. d) /ta= (1000•v• kn. d) /lb,

bul jerde: ta - avtosamosvallar arasındaǵı waqıt intjervalı, m
v -avtosamovallarning háreket tezligi, km/s;
lb -avtosamosvallar ortasındaǵı qawipsizlik aralıǵı, m;
kn. d=0, 5÷0, 8.
Avtosamosvallar arasındaǵı qawipsizlik aralıǵı avtosamosval tarmoz jolınıń uzınlıǵı hám avtosamasvalldıń óziniń uzınlıǵınan kelip shıǵadı hám 50 m den kem bolmawi kerek.
Karyerdegi jol háreketi tiykarǵı trassaning júk háreketinde jumısshı jıyekljerden awdarmaǵa shekem oń tárepden júrilip joldı kesip topırdan hárekettiń úzliksizligi támiyinlenedi.
Karyer avtotransportınıń háreketleniwshi quramınıń konstruktiv dúzilisineko'ra eki gruppaǵa bólinedi:
avtosamosvallar;
yarımpriseplar.
Avtosamosvallar bul - ramada jaylasqan kuzovdan ibarat mashina bolıp tabıladı. Yarımpriseplarning avtosamosvallarga qaraǵanda abzallıqları - bul úlken júk kóteriw quwatı, janar may hám ekspluatasion ǵarejetleriniń kemligi bolıp tabıladı. Karyer avtosamasvallardıń tiykarǵı parametrleri - júk kóteriw quwatı, dvigatel' quwatı, kuzov kólemi, dóngelek formulası hám búklemeniń minimal radiusı bolıp tabıladı. Dóngelek formulası - bul avtosamosval dóngelegi sanınıń sifrlarda ańlatılıwı bolıp tabıladı.
Mısalı : 4 x2. 1 sifr - dóńgeleklerdiń ulıwma sanın ańlatadı.
2 sifr - jetekleytuǵın dóńgelekler sanı.
Karyerlerde júk kóteriw quwatı 27-75 t bulgan BelAZ túrindegi avtosamosvallar keń qollanıladı.
4. 5 - keste