4 – maruza Biosfera haqida taliymot Reja

tugaydigan
va 
tugamaydiga
n guruhlarga ajratiladi. 
Tugaydigan va 
tiklanmaydigan
resurslarga qazilma boyliklar kiradi. O`simlik va 
hayvonlar, tuproq, suv va ayrim mineral resurslar tugaydigan, 
tiklanadigan
resurslar hisoblanadi. quyosh radiatsiyasi, Dunyo okeani suvlari va atmosfera 
havosi 
tugamaydigan
resurslardir. Lekin okean suvlari va atmosfera havosi sifat 
jihatidan «tugaydigan» xususiyatga ega. 
 
20-rasm. Tabiiy resurslar tasnifi
Космик 
 
Қ
уёш радиацияси, 
денгиз 
к
ў
тарилишлари ва 
х.кзо 

Дунё океани 
сувлари
 

Тугамайдиган 
Тугайдиган 
Тикланадиган 
 
Тупро
қ
, 
сув,
 
ҳ
айвонот ва 
ў
симлик дунёси 
Тикланмайдиган 
 
Ер ости бойликлари 
Табиий ресурслар 
И
қ
лимий 
 
Атмосфера хавоси, 
шамол энергияси 

---

T.A.Akimova va V.V.Xaskinlar bo`yicha(1998) sayyora yuzasida tabiiy 
resurslarni o`zlashtirishda inson tomonidan ko`chiriladigan moddalarning massasi 
yiliga 4 trillion tonnadan ortgan.
Yer 
ostidan 
qazib 
olinadigan 
va 
jahon 
iqtisodiyoti 
tomonidan 
o`zlashtiriladigan biomassa va materiallar yiliga 120 mlrd. tonnadan ortiqni tashkil 
qiladi va uning faqat 7,5%idan ishlab chiqarish jarayonida zarur mahsulotlar 
olinadi va katta qismi chiqindi holida atrof muhitga tashlanadi.
 
Hozirgi vaqtda Yer yuzi aholisi uchun kuniga 2 mln. tonna oziq-ovqat, 10 
mln. m
3
ichimlik suvi, nafas olish uchun 2 mlrd.m
3
kislorod zarur bo`ladi. 
Ilmiy-texnika revolyutsiyasi sharoitida biosferada amalga oshayotgan 
jarayonlar uning yangi sifat holati-noosferaga o`tishini taqazo qiladi. Noosfera 
tushunchasini frantsuz olimi Ye.Le-Rua(1927) kiritgan va P. Teyyar-de-Sharden 
tomonidan ishlab chiqilgan. Noosfera ta’limotini V.I.Vernadskiy rivojlantirgan. 
Noosfera
deganda inson mehnati va ilmiy faoliyati ta’sirida o`zgargan va uning 
yashashi uchun optimal bo`lgan biosfera sharoitlari tushuniladi.
XX asrning ikkinchi yarmida insonning biosferadagi jarayonlarga ta’siri 
umumsayyoraviy miqyosga yetdi va uning barqaror muvozanat holatiga kuchli 
ta’sir ko`rsatdi. Yer yuzidagi mavjud ekosistemalarning 63%dan ortig`i 
o`zlashtirildi, o`zgartirildi yoki buzildi. Sayyoramizda 37% tabiiy holida saqlangan 
ekosistemalar mavjud va aynan shular biosferadagi barqaror muvozanat holatini 
ta’minlab turibdi. Bunda ekosistemadagi o`simlik va hayvon turlari yig`indisi-
biota 
biosferada hal qiluvchi, tartibga soluvchi rol o`ynaydi. Ekosistemadagi tirik 
organizmlar o`zaro oziq zanjiri, modda va energiya almashinuv orqali uzviy 
bog`langan va undagi barqaror muvozanat holati-
gomeostazni
belgilaydi. 
Tabiatdagi o`zgarish yoki salbiy ta’sir natijasida biror organizm nobud bo`lsa, 
boshqa shunga yaqin organizm uning o`rnini darhol egallaydi va muvozanatni 
saqlab turadi. Bu jarayon