4 – maruza Biosfera haqida taliymot Reja

rasm. Biosferada SO
2
ning aylanma harakati. 
Havo migrantlari — ular migratsiya jarayonida gazsimon fazani bosib 
o`tadi (kislorod, azot, uglerod, vodorod).
2. Suv migrantlari — oddiy yoki kompleks ionlar, yoxud molekulalar 
tarzida migratsiyalanuvchi elementlar. Bular jumlasiga Na, F, S, Cl, K kabi 
elementlar, kiradi. 
Tabiatdagi organik moddalarning paydo bo`lishida havodagi 
migratsiyalanuvchi elementlar muhim ahamiyatga egadir, ular orasida SO
2
, 
O
2
, N
2
98,3 foyizni tashkil qiladi.

---

Biosfera juda katta makonni egallagani tufayli va sayyoraning turli xil 
mineral qobiqlariga kirib borish imkoniyatlariga ega bo`lganligi uchun organizmlar 
tarqalgan muhit, ya’ni yashaydigan sharoitlar nihoyatda har xil bo`ladi. 
Shunday qilib, biosfera Yerda hayot vujudga kelgandan keyin va uning bir 
necha milliard yillar davomida rivojlanishi hamda evolyutsiyasi natijasida hosil 
bo`lgan juda murakkab va bir —biri bilan uzviy bog`liq strukturadan tashkil 
topgan sistema, Yer kurrasining noyob qobig`idir. Global miqyosda biosferani 
ekosistemaga qiyoslasa bo`ladi. Bu ekosistemaning har bir struktura elementi biror 
sabab bilan o`z funktsiyasini bajara olmay qolsa, u vaqtda biosferaning normal 
hayotiy jarayonlari buzilib, biogeokimyoviy muhitning buzilishiga, va hatto ba’zi 
bir biologik turlarning mutlaqo yo`q bo`lib ketishiga sabab bo`ladi. 
Shuni alohida ta’kidlab o`tish kerakki, hozirgi fan va texnika taraqqiyoti 
davrida insonning ta’siri birinchi navbatda biosferaning mahsuldorligiga, uning 
energiya balansiga qaratilgandir. 
Biosfera mahsuldorligining kamayishiga asosan quyidagilar sabab bo`ladi: 
1) gidromelioratsiya ishlarini amalga oshirish; 2) oqova va sizot suvlari, 
shuningdek tuproqning turli mineral o`g`itlar, kimyoviy moddalar, har xil zaxarli 
moddalar bilan ifloslanishi; 3) sanoat chiqindilari bilan muhitning ifloslanishi. 
Biosferada hayotning taqsimlanishi nihoyatda murakkab va xilma —xildir. 
Tabiiy ekosistemalar qanchalik rang-barang bo`lsa biosferaning barqarorligi yuqori 
bo`ladi va aksincha.
Biosfera uchun toza birlamchi mahsulotning mumkin bo`lgan sarflanish 
ulushi 1%dan katta emas. Bu «1% qoidasi» deb yuritiladi va undan chetlashish 
biosferadagi tabiiy energetik jarayonlarning buzilishi va chuqur ekologik inqirozga 
olib keladi. 
V.I.Vernadskiy ta’limoti bo`yicha biosferada tirik modda yaxlitlik 
xususiyatiga egadir. Bu biosferaning