3D modellashtirish va raqamli animatsiya

№ 
Splayn 
Yaratish usuli 
Asosiy parametrlar 
1 
Line (Chiziq) 
Proeksiya oynalarining 
ixtiyoriy birida sich-
qonchaning chap tug-
masini bosish orqali 
chiziqlar yaratiladi (chi-
ziq uchlari soni chap 
tugmani 
bosishlar 
soniga 
mos 
keladi). 
Sichqonchaning 
o‘ng 
tugmasini 
bosganda 
chiziq yaratish to‘xta-
tiladi va ochiq konturga 
ega bo‘linadi. 
Yopiq kontur yaratish 
uchun, birinchi yara-
tilgan uchda chap tug-
mani va Close Spline 
(Splaynni yopish) deb 
ochiladigan 
oynadan 
Yes 
(Ha) 
tugmasini 
bosish kerak. 
Creation 
Method 
(Yaratish 
metodi) 
bo‘lmasida chiziqlar 
yaratishda 
har 
xil 
turdagi uchlar tanlab 
olinadi: Corner (Si-
nish); Smooth (Sil-
liq); Bezier (Vektorli 
silliq). 
Uchlarning 
ushbu 
turlari ikkita qism 
menyuda birlashgan: 
Initial Type (Manba 
turi) – sichqonchani 
chap tugmasini bos-
ganda 
yaratiladigan 
uchlar 
turi; 
Drag 
Shift (uzaytirish turi 
bo‘yicha yaratish) – 
sichqoncha tugmasini 
bosib 
turib 
chiziq 
uchi yaratiladi va egri 
chiziqlar beriladi.
Izoh
: gorizontal va 
vertikal 
bo‘yicha 
qat’iy chiziq qurish 
uchun uni yaratishda 
Shift 
klavishasini 
bosish zarur.
2 
Circle (Doira) 
Proeksiya oynalaridan 
birida sichqonchaning 
chap tugmasi bosiladi 
va kursor olib o‘tiladi 
(radius). So‘ngra chap 
Radius (Radius). 
5.5-jadvalning davomi 

---

173 
tugma qo‘yib yubo-
riladi. 
3 
Arc (Yoy) 
Proeksiya oynalaridan 
birida sichqonchaning 
chap tugmasi bosiladi 
va kursor olib o‘tiladi 
(radius). So‘ngra chap 
tugma qo‘yib yubo-
riladi va chap tugmani 
bosib yoy egriligi bel-
gilanadi. 
Radius 
(Radius); 
From (Dan) – yoy-
ning boshlanishi (gra-
duslarda); To (Ga-
cha) 
– 
yoyning 
tugashi (graduslarda); 
Pie 
Slice 
(Aylana 
parchasi) parametri – 
yoy markaziga uch 
yaratib uni yopadi.
4 
NGon 
(Ko‘pburchak) 
Proeksiya oynalaridan 
birida sichqonchaning 
chap tugmasi bosiladi 
va kursor olib o‘tiladi 
(radius). So‘ngra chap 
tugma qo‘yib yubori-
ladi. 
Radius 
(Radius); 
Inscribed 
(Ichki 
chizilgan) – aylana 
ichiga chizilgan ko‘p-
burchak; 
Circumscribed Sides 
(Tashki chizilgan) – 
aylana atrofida chi-
zilgan ko‘pburchak; 
Sides (Tomonlar so-
ni); Corner Radius 
(Radiusdagi burchak) 
– 
burchaklarni 
silliqlash; 
Circular 
(Dumaloq) – ayla-
nada ko‘pburchakni 
o‘zgartirish.
5 
Text (Matn) 
Proeksiya oynalaridan 
birida sichqonchaning 
chap tugmasi bosiladi. 
Parameters 
(Para-
metrlar) 
bo‘lmasida 
yaratiladigan obyekt 
tahrirlanadi. “Text:” 
oynasida 
kerakli 
matn kiritiladi, ham-
da Size (Shrift o‘l-
chami), 
Kerning 
5.5-jadvalning davomi 

---

174 
(Belgilar 
oralig‘i), 
Leading 
(Qatorlar 
oralig‘i) va boshqalar 
belgilanadi.
6 
Section 
(Kesim) 
Bu shakl har qanday 
uch o‘lchovli shaklda 
splayn 
ko‘rinishidagi 
ko‘ndalang 
kesimni 
yaratadi. Section tekis-
ligini yaratish uchun 
sichqonchaning 
chap 
tugmasi 
bosiladi 
va 
kursor proeksiya oyna-
laridan 
biriga 
olib 
o‘tiladi. So‘ngra beril-
gan tekislikni uch o‘l-
chovli obyektning kesib 
olinishi lozim bo‘lgan 
qismiga joylashtiriladi 
va 
Create 
Shape 
(Splayn 
yaratish) 
tugmasi bosiladi. Hosil 
bo‘ladigan 
oynada 
splayn nomi ko‘rsa-
tiladi.
Length 
(Tekislik 
uzunligi);
Width 
(Tekislik 
kengligi);
Section Extends (Ke-
sim uzunligi) qism 
menyusi kesishadigan 
obyektar 
uchun 
ishlatiladi va uchta 
parametrga 
ega: 
Infine 
(Uzluksiz 
kesim); 
Section 
Boundary 
(Chek-
langan kesim); Off 
(Kesim 
yaratishni 
o‘chirish).
7 
Rectangle
(To‘g‘ri 
burchak) 
Proeksiya oynalaridan 
birida sichqonchaning 
chap tugmasi bosiladi 
va kursor olib o‘tiladi 
(uzunlik, 
kenglik).
So‘ngra chap tugma 
qo‘yib yuboriladi. 
Length (Uzunlik);
Width (Kenglik);
Corner Radius (Ra-
diusdagi burchak) – 
burchaklarni 
silliq-
lash; 
8 
Proeksiya oynalaridan 
birida sichqonchaning 
chap tugmasi bosiladi 
va kursor olib o‘tiladi 
Length (Uzunlik);
Width (Kenglik);
5.5-jadvalning davomi 

---

175 
Ellipse (Ellips) (uzunlik, 
kenglik).
So‘ngra chap tugma 
qo‘yib yuboriladi. 
9 
Donut (Halqa) 
Proeksiya oynalaridan 
birida sichqonchaning 
chap tugmasini bosib 
kursor olib o‘tiladi va 
birinchi radius (Radius 
1) ko‘rsatiladi. So‘ngra 
chap 
tugma 
qo‘yib 
yuboriladi va kursor 
ko‘chirilib ikkinchi ra-
dius (Radius 2) ko‘rsa-
tiladi. Sichqonchaning 
chap tugmasi bosiladi.
Radius 1 (Birinchi 
radius); 
Radius 2 (Ikkinchi 
radius); 
10 
Star (Yulduz) 
Proeksiya oynalaridan 
birida sichqonchaning 
chap tugmasini bosib 
kursor olib o‘tiladi va 
birinchi radius (Radius 
1) ko‘rsatiladi. So‘ngra 
chap tugma qo‘yib yu-
boriladi 
va 
kursor 
ko‘chirilib ikkinchi ra-
dius (Radius 2) ko‘rsa-
tiladi. Sichqonchaning 
chap tugmasi bosiladi.
Radius 1 (Birinchi 
radius); 
Radius 2 (Ikkinchi 
radius); 
Point (Uchlar soni); 
Distortion
(Qiyshayish); 
Fillet Radius1 (Ra-
dius 1 ni yumaloq-
lash); 
Fillet Radius2 (Ra-
dius 2 ni yuma-
loqlash). 
11 
Helix (Spiral) 
Proeksiya oynalaridan 
birida sichqonchaning 
chap tugmasi bosiladi 
va kursor olib o‘tiladi 
(Radius1). Chap tugma 
qo‘yib yuboriladi va 
kursor 
tepaga 
yoki 
pastga (balandlik) ko‘-
chiriladi. So‘ngra chap 
Radius 1 (Birinchi 
radius); 
Radius 2 (Ikkinchi 
radius); 
Heigth (Balandlik); 
Turns 
(Spiraldagi 
o‘ramlar soni); 
Bias (Siljish); 
CW parametri soat 

---

176 
tugmani bosib obyekt 
belgilanadi 
va 
yana 
kursor 
tepaga 
yoki 
pastga (Radius 2) ko‘-
chiriladi. Keyin chap 
tugma bosilib obyekt 
mustahkamlanadi. 
strelkasi 
bo‘yicha 
spiralni buraydi,
CCW – soat strelka-
siga qarama-qarshi. 
Izoh
: Turli toifadagi obyektlarni yaratish ro‘yxatida arxi-
tekturaviy loyihalar ustida ishlashni soddalashtirish uchun 
mo‘ljallangan Extended Splines (Kengaytirilgan splaynlar)ni tanlash 
mumkin. Unga quyidagilar tegishli: WRectangle (Ikkilangan to‘g‘ri 
chiziq); Angle (Uchburchakli kesim); Wide Flange (Qo‘shtavr 
to‘sin); Channel (“P”simon metall); Tee (T-obrazli kesim). 
Obyektlar bilan ishlash 
Obyekt yaratilgandan so‘ng, uni tahrirlash va global koor-
dinatalar sistemasiga ko‘chirish mumkin.
Obyektni tanlash uchun, unga sichqonchaning chap tugmasini 
bosish kerak. Tanlangan obyekt alomatlari – yoqlarning oq rang 
tusiga kirishi va obyektning lokal koordinatalar sistemasida 
o‘qlarning paydo bo‘lishi (koordinatalar sistemasi bandiga qarang).
Agar sahnada bir qancha turli-tuman obyektlar (geometrik 
obyektlar, yorug‘lik manbalari, kameralar va b.) bor bo‘lsa, Select 
by name (Nomi bo‘yicha tanlang) oynasidan foydalanish qulay 
bo‘ladi (5.2-jadval 8-band). Uskunalar panelidagi tegishli tugma 
bosilganda oyna ochiladi, uning chap qismida sahnadagi barcha 
obyektlar ro‘yxati, o‘ng qismida esa tanlash filtrlari joylashgan.
5.5-jadvalning davomi 

---

177 
5.34-rasm. Select Options oynasi. 
List Type (Ro‘yxat ko‘rinishi) qism menyusida, ro‘yxatdagi 
belgilangan toifalardan nazorat belgilarini olib tashlaganda, tegishli 
obyektlar g‘oyib bo‘ladi (masalan: kameralar, yorug‘lik manbalari 
va b.). Ushbu oynaning pastgi qismidagi uchta tugma quyidagilarni 
amalga oshirish imkonini beradi: All (Barchasi) – ro‘yxatdagi 
barcha obyektlarni tanlash; None (Hech birini) – tanlashni bekor 
qilish; Invert (Inversiya) – tanlanmagan obyektlar va teskarisini 
tanlash.
Select by name oynasiga o‘xshash Selection Floater 
(Tanlashning suzuvchi oynasi) oynasi hisoblanadi va u bosh 
menyuning Tools (Uskunalar) bandida joylashgan. U obyektlarni 
tanlash va bir vaqtda proeksiya oynalarida ishlash imkoniyatlari 
bilan farqlanadi (vaqtinchalik rejim).
Izoh
: Sahnada va Select Objects oynasida bir qancha 
obyektlarni tanlash uchun, tanlash jarayonida Ctrl klavishasini 
bosish (proeksiya oynasida kursor tagida «+» belgisi paydo bo‘ladi) 
lozim. Obyekt tanlashni bekor qilish – Alt klavishasini bosish 
(proeksiya oynasida kursor tagida «-» belgisi paydo bo‘ladi), yoki 
tanlangan obyektda Ctrl klavishasini yana bir marta bosib 
foydalanish mumkin.
Proeksiya oynalarida bir qancha obyektlarni kesuvchi ramka 
yordamida belgilash mumkin. Buning uchun proeksiya oynasining 
ixtiyoriy sohasida sichqonchaning chap tugmasini bosish va 
tanlashning uzuq chiziqli ramkasi paydo bo‘lgunicha kursorni 
siljitish zarur. Turli ko‘rinishdagi ramkalar yordamida obyektlarni 
tanlash varianti 5.2-jadvalning 9–10 bandlarida keltirilgan. 
Izoh
: Holat satrida joylashgan Selection Lock Toggle 
(Belgilanganlarni blokirovka qilish) tugmasi, tanlangan obyektlarni 
sahnadagi boshqa obyektlardan blokirovka va manipulyasiya qilish 
uchun xizmat qiladi.

---

178 
Obyektni ko‘chirish va transformasiyalash (o‘zgartirish ) 
uchun uskunalar panelida beshta tugma joylashgan (5.2-jadvalning 
7, 11–13 bandlariga qarang): 
1. 
Select Object (Obyektni belgilash) [Q] – ushbu tugma 
bosilgan holatda obyektlarni tanlash yuz beradi.
2. 
Select and Move (Belgilash va ko‘chirish) [W] – 
belgilangan obyektlar joyini o‘zgartiradi. Obyektni boshqa joyga 
ko‘chirish uchun uning lokal koordinatalar sistemasidan foydalanish 
lozim. Agar o‘qlardan biri tanlansa, ushbu o‘q bo‘yicha obyekt aniq 
ko‘chiriladi (masalan: katta aniqlik bilan yuqoriga yoki pastga). 
Obyektni erkin ko‘chirish uchun o‘qlar o‘rtasidagi sariq kvadratni 
tanlash zarur (5.35-rasm). 
5.35-rasm. Obyektni ko‘chirish. 
5.36-rasm. Obyektni burish. 
3. 
Select and Rotate (Belgilash va burish) [E] – obyektni o‘z 
o‘qi yoki boshqa tanlangan koordinata markazi atrofida aylantiradi 

---

179 
(koordinatalar sistemasi bandiga qarang). Obyekt atrofida uchta 
doira paydo bo‘ladi, ularning har biri koordinataning belgilangan 
o‘qiga mos keladi (doira rangi tegishli o‘q rangiga ustma-ust 
tushadi). Obyektni burish uchun mos doirani tanlash va burishni 
amalga oshirish zarur (5.36-rasm).
4. Select and Scale (Belgilash va masshtablash) [R] – 
tanlangan obyekt masshtabini o‘zgartiradi. Obyektni bir jinsli 
masshtablash (bir vaqtda barcha o‘qlar bo‘yicha) yoki bir jinsli 
bo‘lmagan masshtablashni amalga oshirish mumkin (5.37-rasm). 
“Belgilash va masshtablash” tugmasi o‘zida suriladigan panelni 
ifodalaydi (5.2-jadval 13-bandga qarang). 
Obyekt masshtabini o‘zgartirishda uning standart parametrlari 
o‘zgarmaydi (masalan: “shar” obyekti masshtabini kattalashtirishda 
siz uning birlamchi radiusini o‘zgartirmaysiz). Bu keyinchalik 
modifikatorlarni qo‘llash va loft obyektlarni yaratishga ta’sir etishi 
mumkin.
5. 
Select and Manipulate (Belgilash va o‘zgartirish) – 
ko‘chirish, burish va masshtablash rejimlarni o‘rnatilgan holatda 
ba’zi obyektlar (shar va b.) parametrlarini manipulyasiyalash 
imkonini beradi.
Har bir obyekt Object Properties (Obyekt xususiyati) oynasida 
keltirilgan xususiyatlar to‘plamidan iborat. Ushbu oynani chaqirish 
to‘rtinchi menyudan «Properties …» bandini tanlab, yoki bosh 
menyudagi Edit toifasidan Object Properties bandini tanlab amalga 
oshirish mumkin.

---

180 
5.37-rasm. Obyektni masshtablash. 
General (Asosiy xususiyatlar) sahifasida paydo bo‘ladigan 
oynada quyidagi qism menyulari joylashgan: Object Information 
(Obyekt haqida axborot) – obyekt nomi, rangi, koordinatalari va b.; 
Interactivity (Interaktivlik) – obyektni yashirish va mustahkamlash; 
Display Properties (Displey xususiyatlari) – obyektni yarim shaffof 
qilish imkoniyati (See-Through), uning uchlarini ko‘rish (Vertex 
Ticks) va b.; Rendering Control (Vizuallashni boshqarish) – 
vizuallashdan obyektni chiqarish (Renderable bandida nazorat 
belgisini olib tashlash), soyalar tasvirlanishini o‘chirish (Cast 
Shadows) va b.; G-Buffer – obyektning individual nomeri (video-
montaj effektlarini yaratishda kerak); Motion Blur (Harakatdagi 
xiralashish).
Obyektlarni yashirish (hide) va mustahkamlash (freeze) 
Murakkab sahnalar bilan ishlashda qulay bo‘lishi uchun, 
tanlangan 
obyektlarni 
vaqtinchalik 
yashirish 
(Hide)