30. Cho’kindi jinslarni tasvirlash Siniq (klastik) jinslar



Download 176,4 Kb.
Pdf ko'rish
bet1/12
Sana03.07.2022
Hajmi176,4 Kb.
#734641
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12
Bog'liq
30.Чўкинди тоғ жинсларининг ҳосил бўлиш босқичлари.



30.Cho’kindi jinslarni tasvirlash 
 
Siniq (klastik) jinslar.
Siniq jinslarning tasnifi bo'laklarining katta-kichikligiga, shakli 
va qanchalik tsementlanganligiga asoslangan. Bu belgilar jinslarning tashqi ko'rinishini belgilash 
bilan bir vaqtda, ularning hosil bo'lish sharoitini ham aks ettiradi. 
Dag’al siniq jinslar
(psefitlar) psefit strukturali siniq jinslar bo'shoq (chochiq) va 
tsementlangan turlarga bo'linadi. Chochiq psefitlar shakli va kattaligiga qarab yumaloqlangan va 
yumaloqlanmagan jinslarga bo'linadi. Ular yana yirik, o'rta va kichik donalarga bo'linadi. 
Bo'laklari rosa dumaloq, odatda qirralari ham silliqlanib ketgan jinslar yumaloqlangan 
jinslarga kiradi. Yumaloqlanmagan jinslarning siniqlari (bo'laklari) odatda burchakli, ya'ni 
silliqlanmagan bo'ladi. 
Chochiq 
pseoitlarning 
shakli 
va 
kattaligiga 
qarab 
yumaloqlangan 
va 
yumaloqlanmagan jinslarga bo'linishi 
jadval 17. 
Bo'laklarning 
diametri kam 
Yumaloqlangan jinslar 
Yumaloqlanmagan jinslar 
2-10 
10-200 
200 katta 
shag’al toshlar g’o'la 
toshlar 
chaqiq tosh xarsang toshlar 
Jinslarning yumaloq bo'lishi siniq jinslar emirilgan joyida to'planadigan eriga qadar 
kelguncha uzoq vaqt ichida ko'p masofani bosib o'tganligini ko'rsatadi. Jinslarning 
yumaloqlanmay qolganligi esa, aksincha uncha uzoq bo'lmagan masofadan keltirilganligidan 
darak beradi. tsement va toshning tarkibi qanday bo'lishidan qat’ynazar, tsement bilan birikkan, 
yumaloqlangan siniq dag’al toshlarning hammasini konglomeratlar, yumaloqlanmagan 
bo'laklardan iborat bo'lib, tsementlangan jinslarni esa brekchiyalar deyiladi. 
Konglomeratlar faqatgina Cho’kindi tog’ jinsiga xosdir, brekchiyalar esa har xil sharoitda 
hosil bo'ladi. Konglomeratlar kabi bir xil tsement bilan tsementlangan brekchiyalar Cho’kindi 
jinslarga kiradi. Har xil kattalikdagi o'tkir qirrali bo'laklarining tarkibi tsementning tarkibi bilan 
bir xil bo'lgan brekchiyalar surilish jarayonlari natijasida hosil bo'ladi. Bundan tashqari tektonika 
brekchiyalari ham bor. Ulardagi har turli siniq bo'laklari, jinsning turli qismida tarkibi har xil 
bo'lgan tsement bilan yopishgan bo'ladi. Jins bo'laklarida esa bosim izi saqlanib qolgan bo'lib, 
darzlar ko'rinadi. Jins bo'laklarida ham, tsementda ham siljish tekisligi (oyna), ya'ni uzunasiga 
ketgan chuqur ariqchalar bilan qoplangan silliq yuzalar uchraydi. 
Tektonika brekchiyalar tektonik harakatlar natijasida jinslarning emirilishi va bir 
qatlamning ikkinchisi ustidan surilishi jarayonidan hosil bo'ladi. Shuning uchun ham bu 
brekchiyalarni Cho’kindi jinslar qatoriga kiritmay, tektonika, uziluvchanlik harakatlari ta'sirida 
paydo bo'lgan jinslar deb qarash kerak. 
Psefitlarni tasvirlashda bo'laklarning tarkibini, rangini va kattaligini, qanchalik 
yumaloqligini, tsementning tarkibini, rangini hamda jinsdagi bo'laklar bilan tsement o'rtasidagi 
nisbatni ko'rsatish kerak. Konglomeratni tasvirlashga misol: shag’al konglomerat kulrang 
ohaktosh, pushti fanitdan, qora kremniydan hosil bo'lgan yumaloq shakldagi mayda tosh, 
o'rtacha donador, qo'ng’ir temirli qumtoshdan iborat bo'lgan, tsementi zich joylashgan, shagal 
bilan mayda tosh o'rtasidagi bo'shliqlarni to'ldirgan. 
Qum va qumtoshlar (psammitlar). Psammitlar gruppasiga strukturasiga qarab kattaligi 0,1 
mm gacha bo'lgan jinslar kiradi. 
Bu jinslar zichlanganligiga va tsementlanganligiga qarab ikkita katta gruppaga a) bo'shoq 
(chochiq) - qumlarga va b) tsementlangan jinslar - qumtosh (peschanik)larga bo'linadi. 


Qum va qumtoshlar donachalarining katta-kichikligi-ga qarab quyidagi kichik 
gruppalarga bo'linadi: a) 2 mm dan 1 mm gacha bo'lgan (shag’alga Yaqin) dag’al donali qum va 
qumtoshlar; b) 1 mm dan 0,5 mm gacha bo'lgan yirik donali qum va qumtoshlar; v) 0,5 mm dan 
0,25 mm gacha bo'lgan o'rta donali qum va qumtoshlar; g) 0,25 mm dan 0,1 mm gacha bo'lgan 
mayda donali qum va qumtoshlar. 
Psammitlarni tasvirlashda xuddi psefitlardek donalarining katta-kichikligini va 
yumaloqligini, mineral tarkibi va rangini ta'riflash kerak bo'ladi. 
Psammitlar, asosan bir mineraldan tuzilgan bo'lishi mumkin. Masalan, kvartsdan, bunday 
hollarda uni kvartsli qum yoki qumtoshlar deyiladi. Bundaylarni oligomikt psammitlar deb 
yuritiladi. Har xil mineral bo'laklaridan iborat bo'lgan (kvarts, dala shpati, slyuda, glaukonit 
bo'laklari) polimikt psammitlar deyiladi. 
Psammitlarni tasvirlashda Yuqorida ko'rsatilgan bel-gilardan tashqari ularning tsement va 
donachalari orasida uchraydigan ohakning bor-yo'qligini, 5-10% xlorid kislotasi yordamida 
aniqlashga e'tibor berish kerak. Jinslarda oz miqdorda ohak bo'lsa ham xlorid kislotasining bir 
tomchisidan qaynash hodisasi ko'riladi. Reaktsiya natija bermasa jinsda ohak yo'q deb 
hisoblanadi. 
Sementlashgan jinslarda tsementining tarkibi bilan xususiyatini, mahkamlik darajasini
zichligi va g’ovakligini bir xil bo'lishini yoki har xilligini va boshqa belgilarini albatta ko'rsatish 
kerak. Psammit jinsni mikroskopik (ko'z bilan) yo'l bilan tasvirlashga misol keltiramiz. 
Odtsimizda ancha zich, yashil-kulrang jins bo'lagi turibdi. Bu jins qirralari silliqlangan 0,3-0,5 
mm kattalikdagi kvarts donalaridan iborat. Jinsda kvartsdan tashqari 0,3 mm kattalikdagi 
glaukonit donalari ham ko'p. Shu donalar jinsga yashil tus beradi. NC1 kislotasi ta'sir qilganda 
jins kuchsiz qaynay boshlaydi. Bu esa jinsning tsementida bir oz ohak qo'shilgan yashil-kulrang, 
o'rtacha donador polimikt (kvarts, glaukonit) qum-tosh ekanligini ko'rsatadi. Psammitlar 
donalarning nisbiy kattaligiga qarab 

Download 176,4 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish