30. Cho’kindi jinslarni tasvirlash Siniq (klastik) jinslar

chig’anoqli ohaktoshlar
deyiladi. 
Ohaktoshlarning organik yo'l bilan paydo bo'lganligini hamma vaqt makroskopik aniqlab
bo'lmaydi. Ko'pchilik organik ohaktoshlar zich afanit jinslar ko'rinishida bo'ladi. Ba'zan 
jins tashkil qiluvchi organizm qoldiqlarini juda mayda bo'lishiga, ko'pchilik vaqtlarda
esa ohaktoshlarning ikkinchi marta qayta kristallanishiga bog’liq bo'ladi. 
Qayta kristallanish qancha kuchli bo'lsa ohaktoshni tashkil qilgan chig’anoqlar va boshqa 
skelet qoldiqlari shunchalik ko'p emirilib butunlay yo'qolib ham ketadi. Bundan ham kuchliroq 
kristallanishga duchor bo'lgan ohaktoshlarni nimadan paydo bo'lganini ko'pincha mikroskop 

---

ostida ham aniqlash qiyin. Bakteriyalar hayot faoliyati natijasida biokimyoviy usulda hosil 
bo'lgan ohaktoshlar mayda kal’tsit donalaridan iborat bo'lib, ularda hech qanday organik 
strukturalar ko'rinmaydi. Dryunt ohaktoshlar deb ataluvchi bunday ohaktoshlar kimyoviy usulda 
hosil bo'lgan ohaktoshlarga o'tadigan oraliq jinslar hisoblanadi. Umuman, ko'pchilik ohaktoshlar 
ham organik, ham kimyoviy yo'l bilan hosil bo'lgan. Yoziladigan bo'r bunga aniq misol bo'la 
oladi. Burda chiganoqlar (asosan plankton organizmlarining chiganoqlari) 60-70% ni tashkil 
qiladi, qolgan 30-40% ni esa juda mayda donali kukunsimon kal’tsit hosil qiladi, bu kal’tsit 
ehtimol kimyoviy yo'l bilan paydo bo'lgan. 
Kimyoviy ohaktoshlar.
Kimyoviy yo'l bilan hosil bo'lgan ohaktoshlar, organogenlarga 
qaraganda po'proq uchraydi. Bular orasida mikrodonali va oolit ohaktoshlar, ohakli tuflar va 
boshqalar hammadan ko'p ahamiyatga egadir. 
Mayda kal’tsit donalaridan tashkil topgan mikrodonali ohaktoshlar ayniqsa qadimgi 
qatlamlarda juda keng tarqalgan. Ularni qanday qilib va nimadan hosil bo'lganligi hanuzgacha 
bahs tug’dirib kelmoqda. Ehtimol ularning bir qismi organik yo'l bilan hosil bo'lib, o'zgarib 
ketgan ohaktoshlardir. 
Oolit ohaktoshlar sharsimon ohak donalari - oolitlardan iborat bo'lib, ular qobiqqa 
o'xshash yoki radial shu'lasimon tuzilishda bo'ladi. Oolitlarning kattaligi odatda so'k donasidan 
(ikratoshi) nahotdekgacha bo'ladi. Ba'zan oolit donalar erib ularning jinsdagi o'rni dumaloq 
bo'shliq bo'lib qoladi. Bunday jinslar “Manfiy oolitlar” nomini olgan. 
Ohakli tuf odatda kavakli yoki katakli ohakli jins ko'rinishida bo'lib, erigan bikarbonatli 
ohakka boy suvlardan kal’tsit cho'kib tushishi natijasida paydo bo'ladi. Unda ko'pincha shoxlar, 
barglar va boshqa o'simlik qoldiqlarining, shuningdek ohak manbaidan chiqqan yupqa qobiq 
bilan o'ralgan hayvon organizmlari qoldiqlarining izlari uchraydi. Tuflar quruqlikda paydo 
bo'lganligidan uncha qalin bulmaydi. Bu jinslar ba'zan qaynoq buloqlar chiqqan joylarda 
kattagina massa bo'lib to'planadi. Kristall tuzilishga ega bo'lgan qattiq tuflar travertinlar deyiladi. 
Gilli aralashmaning miqdoriga qarab ohaktoshlar gilli ohaktosh (20% dan ko'p) va mergelga (30-
50%) bo'linadi.